Là đầu tàu kinh tế của cả nước, TPHCM đang trong giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ để hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm tài chính - thương mại hàng đầu Đông Nam Á.
Tuy nhiên, sự phát triển nhanh cũng đẩy Thành phố vào tình trạng “cơ thể lớn quá nhanh trong cái áo quá chật”. Những điểm nghẽn kéo dài nhiều năm ở hạ tầng, đô thị, thể chế và quy hoạch đang trở thành thách thức thực sự cho một trung tâm kinh tế có quy mô dân số hơn 10 triệu người.
Hạ tầng quá tải và thách thức đô thị hóa
Trong một sự kiện kinh tế diễn ra tại TPHCM ngày 18/11, nhiều chuyên gia kinh tế nhắc lại các vấn đề mà thành phố đang phải đối mặt. Đó là với tốc độ đô thị hóa cao nhất cả nước, TPHCM đang chịu sức ép rất lớn về hạ tầng giao thông. Mạng lưới đường bộ, cầu cống, bãi đỗ xe phát triển chậm hơn nhiều so với tốc độ tăng dân số và gia tăng phương tiện cá nhân.
Thiếu sự đồng bộ giữa quy hoạch đô thị và quy hoạch giao thông khiến nhiều cung đường luôn trong tình trạng quá tải, đặc biệt vào giờ cao điểm. Ước tính, ùn tắc giao thông gây thiệt hại khoảng 6 tỷ USD mỗi năm - một con số phản ánh rõ tác động kinh tế của điểm nghẽn kéo dài.
Cùng với kẹt xe, ngập úng cũng là vấn đề trầm trọng. Chỉ riêng đợt triều cường đầu tháng 11, nhiều tuyến đường lớn nhỏ của Thành phố bị biến thành “sông”, làm gián đoạn sinh hoạt và kinh doanh của người dân.
TPHCM đang đứng trước thời điểm quan trọng để xác lập vị thế của mình trên bản đồ kinh tế khu vực. Sự năng động, quy mô kinh tế vượt trội và lợi thế dân số trẻ là những nền tảng mạnh mẽ. Nhưng để bứt phá, Thành phố cần một bộ giải pháp đồng bộ: Quy hoạch tích hợp để tránh chồng chéo; cơ chế tự chủ để khai thác tối đa nguồn lực; hạ tầng giao thông - đô thị hiện đại để đáp ứng tốc độ phát triển; và nguồn nhân lực chất lượng cao để xây dựng một trung tâm tài chính - dịch vụ thực sự cạnh tranh.
Ông Đoàn Mạnh Thắng - Giám đốc Ngành nước & Quy hoạch Haskoning Việt Nam - cho biết, TPHCM cần một quy hoạch tổng thể đúng nghĩa để giải quyết các tồn đọng, thay vì tiếp tục duy trì mô hình quy hoạch theo ngành vốn đã bộc lộ nhiều hạn chế.
Theo ông, nhiều địa phương như Đồng bằng sông Cửu Long từng có tới hàng nghìn bản quy hoạch rời rạc, dẫn tới xung đột và không thể triển khai trên thực tế. TPHCM đang đi theo hướng tích hợp quy hoạch, một phương pháp tiếp cận mới giúp tránh chồng chéo và tạo sự liên kết giữa các lĩnh vực.
Đại diện Haskoning Việt Nam chia sẻ về quy hoạch tổng thể TPHCM tại sự kiện mới đây (Ảnh: Tri Túc).
Thể chế cần “mở khóa”, hạ tầng cần bứt phá
Theo các chuyên gia kinh tế, TPHCM không thiếu nguồn lực, vấn đề nằm ở chỗ Thành phố chưa có đủ thẩm quyền để chủ động quyết định các dự án lớn và những mô hình quản trị đô thị hiện đại. Nhiều năm qua, không ít ý tưởng cải cách hoặc dự án trọng điểm phải mất nhiều thời gian mới được phê duyệt vì liên quan đến cơ chế phân cấp, phân quyền.
Định hướng thí điểm mô hình đô thị tự chủ đang mở ra cơ hội để TPHCM có thể vận hành bộ máy quản lý với quyền tự quyết lớn hơn, từ đó chủ động sắp xếp ngân sách, triển khai quy hoạch và điều hành đô thị thông minh.
Trong một chia sẻ mới đây, ông Nguyễn Đức Lệnh - Phó Giám đốc Ngân hàng Nhà nước chi nhánh Khu vực 2 - cho biết TPHCM hiện đang triển khai hiệu quả ba chương trình trọng điểm đột phá theo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Thành phố. Trên nền tảng nghị quyết này, Thành ủy đã ban hành chương trình hành động với 10 nhóm nhiệm vụ lớn, xác định rõ hướng đi cho giai đoạn phát triển mới. Trong đó, cải cách thể chế được xem là trụ cột quan trọng nhất, đóng vai trò “mở khóa” nguồn lực cho Thành phố.
Theo đó, TPHCM sẽ tiếp tục sử dụng hiệu quả các nguồn lực chính sách, đồng thời thí điểm mô hình đô thị tự chủ - một cơ chế cho phép Thành phố có quyền quyết định lớn hơn trong quy hoạch, điều hành đô thị thông minh và phân bổ ngân sách. Khi được trao quyền chủ động, TPHCM sẽ có điều kiện mạnh mẽ hơn để huy động vốn xã hội, thúc đẩy sản xuất - kinh doanh và duy trì môi trường đầu tư hấp dẫn. Điều này được kỳ vọng sẽ tạo động lực tăng trưởng kinh tế - xã hội bền vững trong giai đoạn 2025-2030.
Cùng với cải cách thể chế, đầu tư hạ tầng tiếp tục là ưu tiên hàng đầu. Thành phố đang tập trung đẩy mạnh các dự án giao thông chiến lược nhằm cải thiện kết nối nội đô và liên kết vùng. Việc hoàn thiện hạ tầng được đánh giá là yếu tố then chốt để giải quyết tình trạng quá tải hiện nay, mở ra không gian phát triển mới cho đô thị đặc biệt này.
Song song đó, phát triển nguồn nhân lực cũng được đặt ở vị trí trung tâm. TPHCM hướng tới xây dựng đội ngũ lao động chất lượng cao, đủ năng lực đáp ứng yêu cầu của kinh tế số, kinh tế xanh, trung tâm tài chính quốc tế và các lĩnh vực dịch vụ hiện đại. Đây được coi là điều kiện tiên quyết để Thành phố duy trì sức cạnh tranh và hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu.
