AI đang làm gì trong các tòa soạn?
AI hiện tham gia sâu vào quy trình làm báo, từ thu thập tin tức, phân tích dữ liệu, soạn thảo bản nháp, sản xuất nội dung đa phương tiện, cho đến cá nhân hóa phân phối và tương tác với người đọc. Chẳng hạn, các công cụ như ONECMS tại Việt Nam có thể tự động quét, phân loại và tổng hợp tin tức từ hàng trăm nguồn – điều mà phóng viên không thể làm thủ công trong thời gian ngắn.
Trên thế giới, các tờ báo lớn như AP, Washington Post đang sử dụng các hệ thống AI để viết hàng nghìn bản tin tài chính, thể thao, thời tiết. Một số tòa soạn Việt Nam cũng đang thử nghiệm các mô hình AI hỗ trợ bản thảo để tiết kiệm thời gian, sức người.
Liên quan đến việc xác thực thông tin và chống tin giả, các công cụ AI như ClaimBuster, Full Fact cũng có thể rà quét phát ngôn, tra cứu cơ sở dữ liệu và gợi ý cảnh báo thông tin sai lệch trong thời gian thực.
Chia sẻ về vai trò của AI trong các tòa soạn, nhà báo Đinh Ngọc Sơn – nguyên Phó trưởng Khoa Phát thanh - Truyền hình, Học viện Báo chí và Tuyên truyền – cho biết, trước đây, nhà báo chủ yếu tập trung vào việc thu thập thông tin, viết bài và biên tập. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của AI, các công đoạn như tổng hợp dữ liệu, phân tích xu hướng, thậm chí viết các bài tin tức cơ bản đã được tự động hóa.
Trong khi đó, tại sự kiện báo chí tổ chức ngày 2/5 ở Thái Lan, Joseph Hincks – chuyên gia truyền thông của UNESCO Bangkok – nhận xét AI tạo sinh “đang định hình lại báo chí theo những cách mà ít ai tưởng tượng vài năm trước”.
Tuy nhiên, sử dụng AI cũng đi kèm với những rủi ro về sai lệch thông tin do hiện tượng “ảo giác” của công nghệ; nguy cơ đánh mất bản sắc riêng, sự đồng cảm – những thứ chỉ con người có được qua trải nghiệm sống; thiếu kỹ năng đương đầu với mặt tối của AI.
Chuyên gia đào tạo truyền thông Mike Raomanachai – Phó Chủ tịch Hiệp hội Nhà báo Mỹ gốc Á khu vực Đông Nam Á – nhấn mạnh cần đào tạo kiến thức cho nhà báo khi AI tạo sinh được đưa vào tòa soạn nhiều hơn. Ông chỉ ra thực tế nhiều nhà báo Thái Lan dùng AI mà không hiểu rõ hạn chế hoặc tác động đến đạo đức của chúng.
AI giúp nhà báo tập trung cho giá trị cốt lõi
Cần phải khẳng định một điều: AI không và sẽ không bao giờ thay thế nhà báo. “AI không thể tò mò, không thể phán đoán, không có sự thương cảm hay bất ngờ, không có khiếu hài hước, không có trái tim. Nó không có trí thông minh thực sự, không biết điều gì là đúng”, Giáo sư Charlie Beckett – Giám đốc dự án JournalismAI tại Trường Kinh tế London, nhận xét.
Các chuyên gia đều đồng tình rằng AI không thể thay thế nhà báo, đặc biệt là những người làm báo điều tra, bình luận chuyên sâu, kể chuyện nhân văn, hay kết nối cộng đồng.
Tuy nhiên, vai trò của nhà báo trong kỷ nguyên AI chắc chắn sẽ thay đổi. Theo ông Đinh Ngọc Sơn, khi công nghệ và AI tự động hóa một số khâu trong sản xuất tác phẩm báo chí, nhà báo có thể tập trung nhiều hơn vào các giá trị cốt lõi của nghề: kể chuyện sâu sắc, phân tích vấn đề phức tạp và xây dựng niềm tin với công chúng.
“Vai trò của nhà báo giờ đây nghiêng về việc định hướng dư luận, đưa ra góc nhìn nhân văn và giám sát xã hội – những lĩnh vực mà AI khó có thể thay thế hoàn toàn do đòi hỏi sự đồng cảm và tư duy sáng tạo của con người”, nguyên Phó trưởng Khoa Phát thanh - Truyền hình nêu quan điểm.
Ông Đinh Ngọc Sơn khuyên các nhà báo trẻ tập trung rèn luyện tư duy phản biện bằng cách đặt câu hỏi sâu sắc về nguồn dữ liệu mà AI sử dụng và kiểm tra tính chính xác, khách quan của kết quả. Ông cũng khuyến khích tham gia các hoạt động thực tế như viết bài phóng sự, phỏng vấn trực tiếp, hoặc các cuộc thi sáng tác. Những điều này giúp nuôi dưỡng cảm hứng và phong cách riêng.
Về đạo đức nghề nghiệp, cần xây dựng một “kim chỉ nam” cá nhân dựa trên các nguyên tắc báo chí như trung thực, minh bạch và tôn trọng quyền riêng tư, đồng thời luôn đặt lợi ích công chúng lên hàng đầu khi sử dụng AI.
