Mướp đắng (khổ qua) từ lâu đã là món ăn quen thuộc trên mâm cơm Việt. Người ta thường nhớ đến vị đắng đặc trưng trong canh nhồi thịt, hay món xào trứng giản dị.
Ngoài dinh dưỡng, mướp đắng còn gắn liền với nhiều nét văn hóa dân gian. Tết Nguyên đán ở miền Nam, người dân thường nấu món khổ qua nhồi thịt, mang hàm ý "khổ qua đi, may mắn đến". Ở nông thôn, mướp đắng còn được trồng dọc hàng rào, vừa làm bóng mát vừa là nguồn rau sạch trong nhà.
Ngày nay, không chỉ xuất hiện trong chợ truyền thống, mướp đắng còn có mặt ở siêu thị, thậm chí dưới dạng thực phẩm chức năng: viên nang, trà túi lọc, bột sấy lạnh… Điều này cho thấy sức hút ngày càng lớn của loại quả dân dã này trong đời sống hiện đại.
Nhưng ít ai biết rằng, loại quả dân dã này lại đang được nhiều nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu vì những tiềm năng đặc biệt – trong đó có khả năng hỗ trợ ngăn ngừa ung thư.
Mướp đắng: Từ món ăn dân dã đến ứng viên tiềm năng trong phòng chống ung thư
Mướp đắng, hay còn gọi là khổ qua, từ lâu đã hiện diện trên mâm cơm Việt với những món ăn giản dị như canh nhồi thịt, xào trứng hay kho tiêu. Nhiều người sợ vị đắng gắt gỏng của nó, nhưng ít ai biết rằng đằng sau hương vị dân dã ấy là cả một "kho báu" dinh dưỡng. Gần đây, mướp đắng còn trở thành tâm điểm trong nhiều công trình nghiên cứu y khoa quốc tế, được xem như ứng viên đầy triển vọng trong hỗ trợ ngăn ngừa ung thư.
Theo phân tích của Viện Dinh dưỡng Việt Nam, trong 100g mướp đắng tươi chứa khoảng 40mg vitamin C – cao gấp đôi cà chua. Ngoài ra còn có vitamin A, vitamin nhóm B, cùng nhiều khoáng chất như kẽm, kali, sắt và chất xơ. Đặc biệt, mướp đắng chứa các hợp chất sinh học quan trọng:
Charantin : có tác dụng hạ đường huyết, hỗ trợ kiểm soát tiểu đường type 2. Polypeptide-P: hoạt chất giống insulin tự nhiên. Vicine và momordicin: hợp chất phenolic, flavonoid, nổi bật với khả năng chống oxy hóa.
Chính những thành phần này giúp mướp đắng không chỉ đơn thuần là một loại rau quả, mà còn là nguồn thực phẩm chức năng tự nhiên.
Trong hơn 10 năm qua, nhiều nhóm nghiên cứu tại Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ đã tiến hành thử nghiệm chiết xuất mướp đắng trên tế bào ung thư. Kết quả ban đầu cho thấy:
Ung thư vú: Nghiên cứu của Đại học Saint Louis (Mỹ) công bố trên Cancer Research Journal năm 2010 khẳng định chiết xuất từ mướp đắng có thể ức chế sự phát triển của tế bào ung thư vú trong môi trường thí nghiệm.
Ung thư tuyến tụy : Thử nghiệm trên động vật tại Đại học Colorado phát hiện dịch ép mướp đắng giúp giảm sự phát triển của khối u.
Cơ chế miễn dịch: Một số hợp chất trong mướp đắng kích hoạt hệ miễn dịch, giúp cơ thể nhận diện và loại bỏ tế bào bất thường hiệu quả hơn.
Dù các nghiên cứu này mới dừng ở mức phòng thí nghiệm và tiền lâm sàng, nhưng chúng đã mở ra một hướng đi đầy hứa hẹn. Giới khoa học vẫn đang tiếp tục thử nghiệm lâm sàng để xác định tính an toàn, liều lượng và hiệu quả trên người.
Không có "thần dược", chỉ có cách ăn đúng
Điều quan trọng cần nhấn mạnh: mướp đắng không phải thuốc đặc trị ung thư. Các chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị nên coi mướp đắng là một phần trong chế độ ăn đa dạng, thay vì kỳ vọng quá mức.
Theo bác sĩ Lê Thị Hồng Minh (Bệnh viện Y học Cổ truyền Trung ương), người trưởng thành có thể ăn 80–100g mướp đắng tươi mỗi ngày dưới dạng canh, xào, hoặc nước ép loãng.
Tuy nhiên, ăn quá nhiều có thể gây:
Rối loạn tiêu hóa: đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn.
Hạ đường huyết quá mức ở người tiểu đường nếu dùng kèm thuốc. Tác động không tốt với thai kỳ: một số nghiên cứu ghi nhận mướp đắng có thể gây kích thích co bóp tử cung.
Do vậy, mướp đắng tốt nhưng cần ăn điều độ và đúng cách.
Tiến sĩ Rajesh Agarwal, nhà nghiên cứu tại Đại học Colorado, nhận định: "Mướp đắng là ví dụ điển hình về cách mà thực phẩm truyền thống có thể mở ra hướng đi mới trong y học hiện đại. Tuy nhiên, cần nhiều nghiên cứu hơn để xác nhận tác dụng ở người và biến nó thành giải pháp y khoa thực sự."
Điều này phản ánh một xu hướng toàn cầu: "food as medicine" – thực phẩm như thuốc, nơi mà ranh giới giữa ẩm thực và y học ngày càng xóa nhòa.
Mướp đắng vừa là món ăn quen thuộc, vừa là "ứng viên" nghiên cứu y học đầy hứa hẹn. Nó nhắc chúng ta rằng những thực phẩm bình thường quanh ta có thể ẩn chứa giá trị khoa học bất ngờ. Mướp đắng xứng đáng được coi là "bạn đồng hành sức khỏe" trong đời sống hàng ngày, nếu biết sử dụng hợp lý.
