Khi nào giám định pháp y tâm thần, quy trình thế nào?

Trường hợp nào giám định pháp y tâm thần?

Trao đổi với PV Báo Thanh Niên, luật sư Đặng Thị Thúy Huyền (Công ty luật TNHH HPL và cộng sự) cho biết, giám định pháp y tâm thần là hoạt động mang tính chất chuyên môn pháp lý, nhằm đánh giá tình trạng tâm thần của một cá nhân trong các vụ việc dân sự, hình sự, hoặc hành chính có liên quan.

Giám định pháp y tâm thần là một hoạt động chuyên môn có vai trò đặc biệt quan trọng trong cả lĩnh vực dân sự và hình sự, giúp các cơ quan tiến hành tố tụng, đặc biệt là tòa án, đưa ra những phán quyết khách quan, đúng pháp luật và mang tính công bằng.

Trong tố tụng hình sự, giám định pháp y tâm thần có nhiệm vụ xác định bị can, bị cáo có đang mắc bệnh tâm thần hoặc rối loạn tâm thần hay không. Liệu các dấu hiệu bệnh lý có ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và điều khiển hành vi tại thời điểm thực hiện hành vi phạm tội.

ẢNH: NVCC

Ngoài ra, còn để xác định đối tượng có thực sự bị bệnh, hay giả bệnh và mức độ ảnh hưởng của bệnh đến năng lực chịu trách nhiệm hình sự. Từ đó, kết luận giám định là căn cứ quan trọng để xác định trách nhiệm hình sự, áp dụng biện pháp xử lý hình sự, hoặc biện pháp tư pháp phù hợp như bắt buộc chữa bệnh.

Trong tố tụng dân sự, giám định pháp y tâm thần có chức năng hỗ trợ xác định một người có đủ năng lực hành vi dân sự để tham gia xác lập giao dịch, khởi kiện, thực hiện quyền và nghĩa vụ trước pháp luật hay không.

Việc giám định còn có vai trò bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho những người có biểu hiện rối loạn tâm thần, hoặc mất năng lực hành vi, tránh việc lợi dụng tình trạng bệnh lý để trục lợi hoặc làm sai lệch bản chất vụ kiện. Giám định còn giúp giải quyết các tranh chấp liên quan đến hôn nhân gia đình, thừa kế, dân sự.

Ngoài ra, giám định pháp y tâm thần còn được thực hiện trong một số thủ tục hành chính - xã hội, như xét miễn, hoãn thi hành án, nghĩa vụ quân sự, lập giám hộ hoặc áp dụng các biện pháp can thiệp y tế, khi có yêu cầu từ cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.

Việc giám định pháp y tâm thần và biểu mẫu sử dụng

Giám định pháp y tâm thần là một hoạt động chuyên môn đặc thù, được thực hiện khi có dấu hiệu cho thấy một cá nhân có biểu hiện rối loạn tâm thần, ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và điều khiển hành vi.

Theo Thông tư số 18 năm 2015 của Bộ Y tế, việc giám định pháp y tâm thần và biểu mẫu sử dụng trong giám định đối với 21 bệnh tâm thần, rối loạn liên quan đến hệ thần kinh thường gặp, bao gồm:

- Chứng ảo giác thực tổn, rối loạn hoang tưởng thực tổn, rối loạn nhân cách thực tổn, hội chứng sau chấn động não.

- Bệnh về rối loạn tâm thần, rối loạn tâm thần phân liệt, rối loạn hoang tưởng, rối loạn loạn thần cấp, rối loạn phân liệt cảm giác, hành vi do sử dụng các chất có thuốc phiện, tâm thần phân liệt.

- Các giai đoạn hưng cảm, rối loạn cảm xúc lưỡng cực, rối loạn sự thích ứng, giai đoạn trầm cảm, phản ứng stress cấp.

- Bệnh về rối loạn nhân cách Panranoid, rối loạn nhân cách sống xã hội, rối loạn nhân cách cảm xúc không ổn định, chậm phát triển tâm thần, động kinh, rối loạn nhân cách dạng phân liệt.

Quy trình giám định pháp y tâm thần

Quy trình giám định được tiến hành trên cơ sở quyết định trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng (như công an, viện kiểm sát, tòa án), hoặc yêu cầu giám định hợp pháp từ cá nhân, tổ chức theo quy định của luật Giám định tư pháp năm 2012.

Cũng theo Thông tư số 18 năm 2015 của Bộ Y tế, người giám định pháp y tâm thần là bác sĩ chuyên ngành tâm thần, đã được cấp có thẩm quyền bổ nhiệm là giám định viên pháp y tâm thần hoặc là người giám định pháp y tâm thần theo vụ việc (gọi chung là giám định viên).

Mỗi trường hợp giám định pháp y tâm thần thông thường có 3 giám định viên tham gia. Trường hợp phức tạp, có khó khăn trong việc xác định bệnh cũng như đánh giá năng lực hành vi thì có thể có 5 giám định viên.

Trường hợp giám định lại lần thứ hai, có tính chất phức tạp, có sự tham gia của nhiều chuyên khoa khác nhau thì có thể mời thêm chuyên gia về giám định pháp y tâm thần, nhưng tổng số không quá 9 người/1 ca giám định.

Điều dưỡng quản lý, theo dõi và chăm sóc đối tượng giám định. Mỗi trường hợp giám định cần 2 điều dưỡng giúp việc.

Người được trưng cầu giám định cử tới để phối hợp quản lý đối tượng giám định (trường hợp đối tượng đang bị giam giữ).

Quy trình giám định gồm các bước chính: tiếp nhận người giám định, khám sức khỏe tâm thần, làm test tâm lý, theo dõi hành vi trong thời gian chuyên môn quy định (thường 7 - 30 ngày), thu thập tài liệu liên quan và tiến hành họp hội đồng để đưa ra kết luận.

Kết quả giám định xác định rõ người được giám định có mắc bệnh tâm thần hay không, mức độ bệnh lý như thế nào, có năng lực nhận thức và điều khiển hành vi tại thời điểm xảy ra hành vi pháp lý hay không. Từ đó làm căn cứ để đánh giá trách nhiệm hình sự, dân sự, hoặc xem xét áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.

Hồ sơ giám định được lập và lưu trữ theo mẫu thống nhất gồm: biên bản tiếp nhận, hồ sơ bệnh án, phiếu khám tâm thần, biên bản họp hội đồng và bản kết luận giám định pháp y tâm thần.

Kết luận giám định là tài liệu có giá trị pháp lý đặc biệt, căn cứ quan trọng giúp các cơ quan tiến hành tố tụng đưa ra quyết định công bằng, đúng đắn, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan, đặc biệt là người có biểu hiện rối loạn tâm thần.