Mỗi mã OTP là duy nhất tại một thời điểm và không thể bị trùng lặp.
OTP là yếu tố quen thuộc trong đời sống số hiện nay, từ giao dịch ngân hàng đến bảo vệ tài khoản mạng xã hội. Ít ai biết rằng chuỗi số thoáng qua này lại được tạo ra bằng cơ chế mã hóa phức tạp, kết hợp thời gian thực, khóa bí mật và thuật toán chuẩn.
Hiểu cách OTP hoạt động giúp người dùng yên tâm hơn và nắm rõ một trong những phương pháp bảo mật phổ biến nhất hiện nay.
'Bức tường' OTP
OTP là viết tắt của cụm từ One Time Password, nghĩa là mật khẩu chỉ dùng một lần. Mã này thường gồm 6 chữ số, được tạo ngẫu nhiên và xuất hiện trong các thao tác như chuyển khoản ngân hàng, đăng nhập mạng xã hội hoặc xác thực tài khoản.
Điểm khiến OTP đặc biệt chính là thời gian hiệu lực cực ngắn, chỉ từ 30 đến 60 giây. Sau thời gian đó, mã sẽ hết giá trị và phải tạo lại nếu chưa sử dụng. Điều này giúp hạn chế tối đa nguy cơ bị kẻ xấu lợi dụng hoặc dùng lại mã cũ.
Nhiều ngân hàng tại Việt Nam hiện dùng OTP để xác nhận giao dịch trực tuyến. Người dùng sẽ nhận được mã gửi về điện thoại và phải nhập đúng trong khoảng thời gian cho phép. Tương tự, các nền tảng như Google và Facebook cũng dùng OTP trong xác thực hai lớp để bảo vệ tài khoản.
Mặc dù xuất hiện đơn giản và thoáng qua, OTP là một trong những lớp bảo vệ hiệu quả nhất hiện nay. Sự ngắn ngủi của mã này không phải điều ngẫu nhiên, mà được kiểm soát bởi một hệ thống tạo mã chặt chẽ, dựa vào thời gian và các nguyên tắc mã hóa riêng biệt.
Một mã số, một lần dùng: Từ đâu mà có?
Hầu hết các mã OTP hiện nay được tạo theo cơ chế TOTP, viết tắt của Time based One Time Password. Đây là dạng mã dựa trên thời gian thực, thường chỉ tồn tại trong khoảng 30 giây rồi được thay thế bằng mã mới.
Ngoài TOTP, còn có một cơ chế khác gọi là HOTP, sử dụng bộ đếm thay vì thời gian. Tuy nhiên, HOTP ít phổ biến hơn vì mã không tự động hết hạn sau một khoảng cố định.
Để tạo ra mỗi mã OTP, hệ thống cần hai yếu tố: một khóa bí mật cố định được cấp riêng cho từng tài khoản và thời gian hiện tại tính theo đồng hồ hệ thống. Cứ sau mỗi khoảng 30 giây, thời gian sẽ được chia thành các đoạn đều nhau và kết hợp với khóa bí mật để tạo ra mã mới. Nhờ đó, dù bạn đang dùng ứng dụng xác thực ở đâu, chỉ cần thời gian trên thiết bị khớp với máy chủ, mã OTP sẽ đúng.
Mỗi đoạn 30 giây được xem như một "cửa sổ thời gian". Khi thời gian bước sang cửa sổ kế tiếp, mã mới sẽ được sinh ra. Mã cũ tuy không bị xóa đi, nhưng sẽ tự động vô hiệu vì không còn khớp với thời điểm hiện tại. Chính cơ chế này khiến mỗi mã OTP chỉ có thể dùng đúng lúc và không thể tái sử dụng sau vài chục giây.
Quy trình tạo mã tuân theo chuẩn quốc tế RFC 6238, sử dụng thuật toán HMAC SHA1 để mã hóa. Dù chỉ tạo ra 6 chữ số, hệ thống đủ phức tạp để khiến việc đoán trúng gần như không thể. Mỗi người dùng có một khóa riêng, thời điểm sinh mã cũng khác nhau, nên xác suất trùng mã gần như bằng không.
Một điểm thú vị là các ứng dụng như Google Authenticator hay Microsoft Authenticator có thể tạo mã OTP mà không cần Internet hay sóng điện thoại. Sau khi được cấp khóa bí mật ban đầu, ứng dụng chỉ cần đồng bộ thời gian chính xác là có thể hoạt động độc lập. Điều này giúp tăng tính linh hoạt mà vẫn đảm bảo an toàn trong quá trình xác thực.
Rủi ro từ mã OTP và cách tự bảo vệ
Tin nhắn xác thực OTP có thể bị lộ không?
OTP là một lớp bảo vệ hiệu quả nhưng không phải tuyệt đối an toàn. Trong nhiều vụ lừa đảo gần đây, kẻ xấu không cần tấn công kỹ thuật cao, mà chỉ cần khiến nạn nhân tự cung cấp mã OTP.
Những cuộc gọi giả danh nhân viên ngân hàng, tin nhắn giả mạo đường dẫn đăng nhập hay thông báo trúng thưởng đều nhằm mục đích lấy được mã OTP trong thời gian hiệu lực.
Một số mã độc còn có thể âm thầm đọc tin nhắn chứa OTP nếu người dùng đã cấp quyền cho ứng dụng không rõ nguồn gốc. Đây là lý do ngày càng nhiều dịch vụ chuyển sang dùng ứng dụng tạo mã riêng, thay vì gửi qua tin nhắn. Cách này giúp mã không bị phụ thuộc vào mạng di động và khó bị can thiệp hơn.
Để bảo vệ tài khoản, người dùng nên tuyệt đối không chia sẻ OTP với bất kỳ ai. Nếu nhận được cuộc gọi, tin nhắn hay liên kết bất thường có yêu cầu nhập mã, hãy dừng lại kiểm tra kỹ. Việc sử dụng xác thực hai lớp bằng ứng dụng như Google Authenticator hoặc Microsoft Authenticator cũng là một cách tăng cường an toàn đáng kể.
