Từ khi danh xưng Diva được báo giới trao cho 4 nữ ca sĩ nhạc nhẹ Thanh Lam, Hồng Nhung, Mỹ Linh, Hà Trần, trong công chúng luôn nổ ra các tranh cãi, ý kiến trái chiều. Đến giờ đã hơn 20 năm trôi qua nhưng các tranh cãi về việc gọi 4 nữ ca sĩ này là Diva vẫn thường xuyên nổ ra trên mạng xã hội.
Tuy nhiên, cả 4 đều chưa bao giờ tự nhận mình là Diva và khi được hỏi đến thường khiêm tốn từ chối danh xưng này.
Trên thực tế, trước đó đã có 2 nữ ca sĩ được nhiều người công nhận là Diva và gần như được sự ủng hộ của hầu khắp các thế hệ khán giả, không gây tranh cãi, cũng không bị hoài nghi về năng lực, cống hiến. Thậm chí, họ còn xứng tầm huyền thoại âm nhạc.
NSND Lê Dung – cánh chim đầu đàn của nền nhạc thính phòng Việt Nam
Dù đã qua đời 23 năm, nhưng Người đàn bà hát Lê Dung vẫn có một lượng khán giả hâm mộ trung thành, sức lôi cuốn và nổi tiếng vẫn ở top đầu, tới mức hễ nhắc tên là được vô vàn lời tán dương. Bà cũng được xem là tượng đài âm nhạc, được nhiều thế hệ đàn em kính nể, ngưỡng mộ.
NSND Lê Dung
Đến Mỹ Linh khi được hỏi về danh xưng Diva đã trả lời một cách chắc nịch: "Ở Việt Nam, nếu có Diva thì chỉ hai người xứng đáng. Đó là NSND Lê Dung và Thanh Lam".
Sự nghiệp ca hát của Lê Dung rất đa dạng và rộng lớn, trải dài ở nhiều loại nhạc khác nhau, chứ không bó gọn trong nhạc Cách mạng hay nhạc cổ điển. Sau khi tốt nghiệp thủ khoa Nhạc viện, bà bén duyên với nhạc nhẹ, hát rất xuất sắc những tình khúc của các nhạc sĩ Văn Cao, Phạm Duy, Phú Quang, Dương Thụ… Có thể nói, Lê Dung là một trong những giọng nữ tiên phong cho việc thổi kỹ thuật, vocal vào nhạc xưa, nhạc nhẹ đương đại.
Lê Dung cũng là NSND đầu tiên thu âm cho trung tâm băng nhạc tại hải ngoại. Điều đó cho thấy, tiếng hát của bà đã sớm vươn khỏi nhạc Cách mạng để đi xa hơn tới tân nhạc, nhạc trữ tình, khác hẳn nhiều đồng nghiệp cùng thời. Tuy nhiên, cống hiến lớn nhất của Lê Dung để xứng tầm Diva vẫn là ở nhạc cổ điển.
Trước Lê Dung, nhạc cổ điển đã được du nhập vào Việt Nam nhờ người Pháp và những trí thức Tây học, nhưng chưa thực sự phát triển. Nhạc cổ điển chỉ tồn tại trong một bộ phận nhỏ giới tri thức, ít tiếp cận được công chúng bình dân. Người Việt có biết tới nhạc cổ điển nhưng không nhiều, cũng không quen với cách hát bằng head voice thuần phương Tây.
Lê Dung trong suốt thập niên 90 đã đi diễn ở khắp các sân khấu lớn nhỏ. Không chỉ trên sân khấu lớn, sang trọng như Nhà hát Lớn hay các dinh, tòa đại sứ, bà còn diễn ở nhiều sân khấu bình dân và lên sóng phát thanh, truyền hình, phủ khắp mọi ngõ ngách.
Đặc biệt, Lê Dung không chỉ hát nhạc cổ điển mà còn dùng lối hát cổ điển để hát những bài nhạc dân ca, cách mạng vốn đã quen thuộc với công chúng. Nhờ Lê Dung, lần đầu tiên khán giả Việt được nghe những bài nhạc Cách mạng qua một lối hát mới đầy học thuật (trình diễn trên head voice dựng tiếng) nhưng cũng dung dị, mộc mạc, không quá phô diễn.
Từ đó, Lê Dung đã phổ biến nhạc cổ điển đến khắp khán giả trong nước, ở mọi tầng lớp. Những ca khúc cách mạng bán cổ điển như Mẹ yêu con, Người Hà Nội, Bài ca hy vọng… qua giọng hát Lê Dung đã chiếm trọn trái tim nhân dân, khiến ai cũng xao xuyến, không thể quên.
Không chỉ có công lớn về mặt trình diễn, NSND Lê Dung còn đóng góp nhiều trên công tác giảng dạy. Bà là giáo viên thỉnh giảng bậc cao học thanh nhạc của các trường âm nhạc, nhạc viện ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và Trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Quân đội.
Trong quá trình giảng dạy, NSND Lê Dung đã đào tạo được nhiều ca sĩ, giọng hát tài năng, xuất sắc như Ngọc Anh, Tạ Minh Tâm, Thái Bảo, Ngọc Hoàn…
Ngoài ra, bà cũng đạt nhiều giải thưởng trong và ngoài nước như: Giải tư cuộc thi quốc tế những nghệ sĩ hát opera trẻ, tổ chức tại Sofia (Bulgaria); Giải thưởng Toulouse (Pháp); Giải Mùa xuân tại Bình Nhưỡng (Triều Tiên); Giải Người hát dân ca hay nhất trong cuộc thi âm nhạc quốc tế tại Liên Xô (cũ)…
Về vocal, Lê Dung có một quãng giọng khá rộng, trải dài từ F3 tới C#6, phù hợp với quãng giọng của một giọng nữ trữ tình cổ điển. Hơn nữa, quãng giọng này cũng chính là quãng support của Lê Dung. Với nền tảng kỹ thuật cổ điển bài bản, Lê Dung hát tới note nào là đẹp và support note đó, không có sự căng thẳng, cao thanh quản hay mắc lỗi.
C#6 dù là một note khá cao, nhưng Lê Dung kiểm soát nó khá tốt và thể hiện được nhiều kỹ thuật, sắc thái. Trong bài Cô gái vót chông, Lê Dung chạy staccato trên C#6 linh hoạt nhưng tới aria Caro Nome, bà lại đẩy lên cressendo âm lượng lớn full voice một cách chắc chắn.
Và dù là giọng trữ tình, nhưng nhờ rèn luyện hơi thở và đặt đúng vị trí âm thanh, cộng hưởng tốt, Lê Dung có thể tạo ra những luồng âm lượng lớn, to, vang đầy bão táp trên head voice quãng cao.
Lê Dung hát legato rất đẹp, mịn màng và trôi như một dòng suối. Các đoạn piano, pianissimo, mezza di voce được cô áp dụng vào câu hát một cách điêu luyện, thoải mái. Khả năng điều khiển âm lượng của Lê Dung rất tốt, hát lúc to lúc nhỏ, lúc bùng cháy, lúc mềm mại, đem lại biết bao sắc thái cảm xúc trong một câu hát, diễn đạt trọn vẹn tinh thần, nội dung bài hát. Làn hơi của bà rất dài, cột hơi vững vàng, có thể chạy vibrato đều và tròn trịa đến bất tận.
Danh ca Thái Thanh – tượng đài tiên phong trong tân nhạc Việt Nam
Danh ca Thái Thanh là người được từ khán giả tới giới chuyên môn, nghệ sĩ trân trọng nhất, cả về tài năng lẫn đạo đức, nhân cách, để dù gọi bà với bất cứ danh xưng nào cũng được tất cả đồng tình, không bao giờ nảy sinh bất cứ tranh cãi nào. Cống hiến, tầm ảnh hưởng của Thái Thanh với âm nhạc là quá lớn.
Thái Thanh
Danh ca Khánh Ly khi được hỏi về danh xưng Diva cũng nói: "Ở Việt Nam, tôi nghĩ, chỉ một người xứng đáng được xưng tụng là Diva, đó là cô Thái Thanh!".
Nhắc tới Thái Thanh là nhắc tới một huyền thoại âm nhạc. Hơn nửa thế kỉ cầm ca, Thái Thanh đã để lại một di sản âm nhạc đồ sộ, mà ít có ca sĩ nào dám kiêu hãnh vượt qua bà. Di sản đó trải dài từ dân ca tới tân ca, từ tiểu ca tới trường ca, từ tình ca, hoan ca, hùng ca tới tâm ca, bi ca, rồi cả đạo ca.... Nó bao quát, gắn chặt và thấu trọn cả một thời kì của nền tân nhạc dân tộc.
Có thể nói, Thái Thanh là một trong những ca sĩ đầu tiên và hiếm hoi đã góp phần công sức lớn lao vào công cuộc hình thành nền tân nhạc Việt Nam, được những đại nhạc sĩ huyền thoại như Văn Cao, Phạm Duy, Phạm Đình Chương yêu mến, xem là "con cưng" để "chọn mặt gửi vàng" thể hiện các tác phẩm nhạc thi bất hủ của họ.
Nói Thái Thanh là danh ca đầu tiên đã tạo nên trường phái nhạc của riêng mình quả không hề lộng ngôn vì bà là người tiên phong và thành công xuất sắc trong việc kết hợp giữa lối hát mở phương Tây với lối hát truyền thống của dân nhạc (tạm gọi là lối hát đóng) - cái mà đến ngày nay vẫn đang được giới chuyên môn nghiên cứu, giảng dạy, và được nhiều thế hệ ca sĩ áp dụng.
Rõ ràng, xét trong tiến trình âm nhạc Việt Nam, đây là một trường phái lớn được rất nhiều ca sĩ theo đuổi một cách tự giác hoặc không tự giác, mà Thái Thanh là người mở màn.
Cho đến tận ngày nay, giới ca sĩ trẻ được tiếp cận thanh nhạc Tây phương mới biết về mixed voice (hát pha) thì cách đây hàng chục năm Thái Thanh đã sử dụng thành thạo loại kỹ thuật này, kèm theo lối hát twang.
Nhờ đó, Thái Thanh kiểm soát quãng cao rất tốt. Trong ca khúc Ly rượu mừng, Thái Thanh uốn lượn legato liên tục trên F5, F#5 từ một tràng âm /a/ mở tới nhả chữ rõ mồn một từng âm tiết. Bà hát rất cao những vẫn hoải mái, hưng phấn, chạy vibrato nhanh vun vút, lướt nhanh glissando đầy linh hoạt.
F#5 được Thái Thanh mixed sáng rực, rõ ràng, vị trí âm thanh đẹp, lồng lộng và đầy hào khí, vui tươi, thắp sáng bừng không gian mùa xuân tươi mới. Đến tận bây giờ, vẫn chưa có giọng nữ nào hát lại được đoạn phiêu F#5 này của Thái Thanh.
Trong ca khúc Tiếng sông Hương, Thái Thanh dùng legato (hát liền giọng) để phiêu trên E5 đầy mềm mại, ngọt ngào như tiếng ru. Các E5, F5, F#5 liên tục được Thái Thanh chêm xen vào trường ca Hòn vọng phu, Tình ca…, tạo nên màu sắc riêng biệt và vẫn lột tả rõ cảm xúc ca khúc.
Để lên cao dễ dàng như vậy, Thái Thanh chọn lối mixed head dominant, cân bằng vị trí âm thanh vùng đỉnh trán. Nhờ đó, bà hát cao mà rất nhẹ, bay, thoải mái, điển hình như cú lướt legato D5 bay bổng trong Ly rượu mừng, hay D5 sáng rực, vang rộng lồng lộng như mây trời trong Áo anh sứt chỉ đường tà.
Điều đáng nói là, toàn bộ kỹ thuật điêu luyện Thái Thanh có được phần lớn nhờ vào việc tự học, chứ không qua trường lớp nào. Nhưng nhiều ca sĩ ngày nay dù ngồi mòn ghế trên nhạc viện cũng khó lòng theo kịp bà.
Thái Thanh và Lê Dung xứng đáng là hai Diva tại Việt Nam, một người tiên phong tân nhạc, một người tiên phong nhạc cổ điển.
