Lửa có thể không phải công cụ để nấu ăn trong những ngày sơ khai của nhân loại (Ảnh: Getty).
Việc con người làm chủ lửa từ lâu đã được xem là bước ngoặt cách mạng trong lịch sử tiến hóa, đóng vai trò trung tâm trong sự phát triển văn hóa và công nghệ, từ nấu chín thức ăn, sưởi ấm đến kéo dài hoạt động ban đêm.
Tuy nhiên, một lý thuyết mới từ Đại học Tel Aviv (Israel) đang thách thức giả định truyền thống, cho rằng động lực ban đầu của việc sử dụng lửa có thể không phải để nấu ăn, mà là để bảo quản thịt từ động vật lớn – nguồn năng lượng quý giá của người tiền sử.
Lửa: Công cụ bảo quản và bảo vệ thực phẩm
Từ lâu, "giả thuyết nấu ăn" (Cooking Hypothesis) đã được giới khảo cổ tin tưởng rộng rãi, cho rằng người tiền sử, đặc biệt là Homo erectus, sử dụng lửa để làm chín thức ăn, giúp tiêu hóa dễ hơn và tạo điều kiện cho bộ não phát triển.
Nhưng các nghiên cứu mới lại chỉ ra rằng việc hun khói hoặc sấy khô thịt mới là mục tiêu quan trọng ban đầu.
Theo nhóm nghiên cứu do TS Miki Ben-Dor và Giáo sư Ran Barkai dẫn đầu, những địa điểm khảo cổ cổ nhất có dấu vết lửa, niên đại từ 1,8 triệu đến 800.000 năm trước, không ghi nhận dấu tích thịt bị nướng. Thay vào đó, những nơi này đều chứa hàm lượng lớn xương động vật cỡ lớn như voi, hà mã hay tê giác. Một con voi trưởng thành có thể cung cấp hàng triệu calo, đủ nuôi sống một nhóm người trong cả tháng.
Việc xử lý và bảo quản khối lượng thực phẩm khổng lồ như vậy trở thành thách thức sống còn. Nếu không được bảo vệ, thịt sẽ nhanh chóng bị hỏng, bị động vật ăn xác thối hoặc vi sinh vật phân hủy.
Vì vậy, nhóm nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng con người thời kỳ đầu đã sử dụng lửa để xua đuổi thú hoang, đồng thời hun khói và làm khô thịt, kéo dài thời gian sử dụng thực phẩm.
Lý thuyết mới định hình chiến lược sinh tồn tiền sử
Nghiên cứu này không chỉ giải thích một cách hợp lý tác dụng thực tiễn của lửa, mà còn là một phần trong lý thuyết tổng quát về chiến lược sinh tồn của con người thời tiền sử.
Theo đó, Homo erectus phụ thuộc nặng vào nguồn năng lượng từ động vật lớn, và điều này định hình toàn bộ hành vi, từ kỹ năng săn bắn, di chuyển, đến cả công nghệ sử dụng lửa.
Việc sử dụng lửa cho mục đích bảo tồn nguồn thức ăn được xem là một chiến lược khôn ngoan để giảm thiểu lãng phí năng lượng – thứ luôn khan hiếm trong điều kiện sống khắc nghiệt.
Chỉ sau này, khi con người đã làm chủ được lửa, việc nấu chín thức ăn mới dần trở thành một chức năng phụ quan trọng của nó. Bằng chứng là tại một số địa điểm khảo cổ, dấu tích cá được nướng đã xuất hiện khoảng 800.000 năm trước, khá lâu sau khi lửa bắt đầu được sử dụng.
Lý thuyết này mở ra một góc nhìn mới mẻ, cho thấy con người không chỉ đơn thuần học cách sử dụng lửa để nấu ăn ngon, mà còn để tồn tại thông minh hơn. Đây là một bước tiến định hình cả quá trình tiến hóa và nền văn minh nhân loại sau này.
