Mùa "chạy lở" nơi con sông duy nhất Việt Nam chảy từ biển Đông sang Tây

Khu vực sạt lở tại khóm Sa Phô, thị trấn Năm Căn với chiều dài khoảng 700m. Khu vực này có khoảng 40 hộ dân sinh sống.

Ám ảnh tiếng hô “sạt lở nữa rồi” giữa đêm

Mùa mưa năm nay, người dân sống gần sông Cửa Lớn – sông duy nhất ở Việt Nam khởi nguồn từ biển Đông và chảy ra biển Tây (vịnh Thái Lan), lại sống trong cảnh nơm nớp lo “chạy lở”. Trong gần 10 năm qua, chị Lâm Kim Định (ngụ khóm Sa Phô, thị trấn Năm Căn, huyện Năm Căn, tỉnh Cà Mau) phải 4 lần dời nhà, căn nhà của chị cứ lùi dần vào trong nhường đất cho dòng nước cuốn đi. Dù vậy, chị Định vẫn phải 2 lần nhìn căn nhà - tài sản lớn nhất của gia đình, bị dòng nước nuốt trọn.

Chị Định vẫn nhớ như in vụ sạt lở cách đây 7 năm, khiến toàn bộ căn nhà cùng tài sản của gia đình trôi sông. “Đêm đó, đang ngủ nghe tiếng xoẹt xoẹt phía sông nên vội đánh thức chồng dậy đi kiểm tra. Vừa bước ra khỏi phòng, căn phòng ngủ liền bị sạt xuống sông, rồi từ từ sạt nguyên căn nhà. Lúc đó, tôi không còn biết gì hết, chỉ vội ẵm con chạy lên bờ thoát thân”, chị Định kể lại.

Chị Định cho biết, mùa sạt lở thường diễn ra từ khoảng tháng 5 tới tháng 8 hằng năm, mỗi năm nơi đây đều sạt lở thêm một đoạn tiến sâu vào bờ. Mùa này, chị và nhiều hộ dân lại sống trong cảnh thấp thỏm, ám ảnh với tiếng hô “sạt lở nữa rồi”, đặc biệt giữa đêm, không có dấu hiệu báo trước. Cũng vì sạt lở, nhiều gia đình phải bỏ nhà, bỏ đất rời đi nơi khác sinh sống.

Cách nhà chị Định khoảng 20m, nhà ông Mai Văn Tiến (ngụ khóm Sa Phô, thị trấn Năm Căn) hiện sạt lở đã ăn sâu gần đến mặt nhà trước. Ông đã chủ động xây tường gạch hạn chế nước tràn vào nhà, mua cọc tràm về chuẩn bị kè tạm chống lở hy vọng giữ được đất qua mùa mưa bão. Ông Tiến sinh sống nơi đây gần 10 năm cũng chịu cảnh nhiều lần bị “hà bà nuốt" căn nhà, thiệt hại vài trăm triệu đồng.

Địa phương cùng người dân đóng góp kinh phí để làm kè tạm bằng cừ dừa, cừ tràm, dựng cầu gỗ đi tạm do đường đã bị sạt lở hết.

Chỉ tay về phía con sông trước mặt, ông Mai Văn Tiến cho hay, trước đây, UBND huyện, thị trấn Năm Căn đã hỗ trợ một phần kinh phí và vận động người dân đóng góp để làm kè tạm bằng cừ dừa, cừ tràm chống sạt lở. Cùng đó, người dân phải làm cầu gỗ lưu thông tạm do đường đã bị sông cuốn trôi từ lâu. Kinh phí cho kè tạm, làm cầu gỗ mỗi năm trên 100 triệu đồng, nhưng cũng không chịu nỗi con sông hung tợn, có thể bị cuốn trôi chỉ sau 1 đêm.

Nhắc đến sạt lở, các hộ dân ở Năm Căn sống cạnh cửa sông Cửa Lớn đều thở dài ngao ngán, xót của, lo cho tính mạng mình và người thân, vì nhà ven sông cận kề hiểm họa sạt lở. Người dân nơi đây đều biết vậy, nhưng không tránh được, nơi chôn nhau cắt rốn của nhiều thế hệ, toàn bộ tài sản của họ đều nằm ở đây, muốn di dời cũng không có đất, không có tiền.

“Sống trong sạt lở lúc nào cũng nơm nớp lo tính mạng, tài sản nhưng lực bất tòng tâm, vẫn phải cố bám trụ để sống. Sạt lở tới đâu bỏ tiền mua cọc về gia cố tới đó, hy vọng trụ được”, ông Tiến thở dài, và mong muốn ngành chức năng hỗ trợ xây dựng bờ kè kiên cố bảo vệ tính mạng, tài sản, đất đai của người dân, học sinh có đường đi học thuận lợi.

Người dân tự mua cừ tràm về gia cố bờ chống sạt lở tạm. Ảnh gia đình ông Mai Văn Tiến, ngụ khóm Sa Phô, thị trấn Năm Căn.

Cần hơn 35.000 tỷ đồng

Những năm qua, tình hình hình sạt lở bờ biển, bờ sông, kênh, rạch trên địa bàn huyện Năm Căn diễn ra với cấp độ ngày càng nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn về đất đai, tài sản của người dân, đặc biệt khu vực cửa biển Bồ Đề. Nguyên nhân, theo chính quyền địa phương, biến đổi khí hậu, nước biển dâng làm dòng chảy các sông lớn như sông Cửa Lớn, sông Đầm Dơi, kênh 17... thay đổi liên tục.

Thống kê sơ bộ từ địa phương, trong 5 năm qua (2020 – 2025), huyện Năm Căn xảy ra 157 vụ sạt lở bờ sông, bờ biển. Sạt lở làm ảnh hưởng hơn 5,1km đường giao thông nông thôn, gây thiệt hại 126 căn nhà (trong đó sạt lở hoàn toàn 52 căn, hư hỏng một phần 74 căn nhà), ước tính thiệt hại hơn 11 tỷ đồng.

Riêng đoạn giáp cửa biển Bồ Đề (xã Tam Giang Đông, huyện Năm Căn), đang sạt lở nghiêm trọng. Sóng biển đánh làm sạt lở bờ hậu đất vuông tôm của người dân, một số vuông tôm hiện không còn sản xuất được.

Năm 2023, UBND huyện Năm Căn đã hỗ trợ kinh phí hơn 300 triệu đồng cho xã khắc phục đoạn sạt lở trên bằng kè tạm (đóng cừ dừa, cừ tràm, lưới mành). Tuy nhiên, chỉ sau hơn một năm, sóng biển đã làm hư hỏng hoàn toàn đoạn kè tạm và xâm thực vào sâu bên trong đất sản xuất của người dân.

Đầu năm 2025, UBND huyện Năm Căn hỗ trợ 100 triệu đồng, UBND xã Tam Giang Đông hỗ trợ thêm 1 phần kinh phí, vận động người dân đóng góp tổng số tiền gần 200 triệu đồng làm bờ kè tạm, cầu tạm để bảo vệ đất sản xuất, đi lại cho người dân. Hiện, các đoạn còn lại của tuyến đường trên nguy cơ cao tiếp tục bị triều cường và sóng biển làm sạt lở.

Nhiều gia đình phải bỏ nhà dời đi nơi khác sinh sống.

Ông Nguyễn Thanh Tùng – Chi cục trưởng Chi cục Thuỷ lợi Cà Mau cho biết, hiện tình hình sạt lở bờ biển đặc biệt nguy hiểm và nguy hiểm trên địa bàn tỉnh Cà Mau khoảng 83km. Trong đó, các điểm sạt lở đặc biệt nguy hiểm bờ biển Đông dài 61km, sạt lở nguy hiểm bờ biển Tây khoảng 22km.

Với bờ sông, ông Tùng cho hay, hiện các vị trí sạt lở có tổng chiều dài hơn 425km sông, rạch. Trong đó, sạt lở đặc biệt nguy hiểm với dài khoảng 120km, sạt lở nguy hiểm dài khoảng 305km.

“Tỉnh đã xây dựng xong Đề án phòng, chống sạt lở bờ biển, bờ sông trên địa bàn và trình Thủ tướng xem xét phê duyệt, với tổng kinh phí thực hiện trên 35.000 tỷ đồng”, ông Tùng nói.