Liên minh châu Âu (EU) và châu Âu từng có thời là trung tâm kinh tế hàng đầu thế giới, cùng với Mỹ tạo thành hai cực dẫn đầu toàn cầu về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, thời thế đã thay đổi. Trong 50 năm qua, khi các quốc gia Đông Bắc Á và Trung Quốc trỗi dậy mạnh mẽ, Mỹ vẫn duy trì vị thế số một về cả kinh tế lẫn công nghệ, thì EU và UK dần suy yếu, tụt lại phía sau về sự thịnh vượng, quy mô nền kinh tế và năng lực cạnh tranh quốc gia (thể hiện qua GDP và GDP bình quân đầu người). Khoảng cách giữa EU và Mỹ ngày càng giãn rộng, trong khi khoảng cách giữa EU và Trung Quốc lại ngày một thu hẹp.
Đáng lo ngại hơn là mức độ đổi mới, sáng tạo và tinh thần khởi nghiệp tại EU và UK ngày càng suy giảm, thua kém rõ rệt không chỉ Mỹ, mà cả các nước Đông Bắc Á (Nhật Bản, Hàn Quốc) và Trung Quốc. Các công ty công nghệ truyền thống ở EU và UK đang yếu dần, trong khi số lượng công ty khởi nghiệp công nghệ thành công thậm chí còn ít hơn cả ở Đông Bắc Á và Trung Quốc.
Trong nửa thế kỷ qua, Mỹ đã bỏ rất xa EU trong việc xây dựng những tập đoàn công nghệ khổng lồ mới. Những con số rất đáng kinh ngạc: trong danh sách 100 công ty công nghệ có vốn hóa lớn nhất thế giới, Mỹ chiếm 64 công ty với tổng vốn hóa lên đến 24.000 tỷ USD. Trong khi đó, EU chỉ có 12 công ty với tổng vốn hóa 1.430 tỷ USD (thấp hơn 17 lần); khối Đông Bắc Á có 10 công ty (1.991 tỷ USD), còn Trung Quốc có 8 công ty (1.448 tỷ USD), theo số liệu ngày 30/5/2025.
Một thực tế đáng suy ngẫm: Ngày nay, người châu Âu truy cập web bằng trình duyệt của Mỹ, mua sắm trên các sàn thương mại điện tử của Mỹ, gọi taxi công nghệ hay đặt phòng khách sạn qua ứng dụng Mỹ – trên những chiếc điện thoại Mỹ hoặc Hàn Quốc. Trong khi đó, người châu Á sử dụng thương mại điện tử Alibaba, TikTok, Temu, gọi xe qua Grab – trên những chiếc điện thoại Samsung, Xiaomi, Oppo, Vivo do chính họ sản xuất. Rõ ràng, về sản phẩm công nghệ, châu Âu không chỉ thua Mỹ mà còn thua cả Đông Bắc Á và Trung Quốc.
Hồi tưởng lại những năm đầu thập niên 1970, Pháp từng là quốc gia đầu tiên phát minh ra máy tính cá nhân (PC) mang tên Micral N (do François Gernelle phát minh và Trương Trọng Thi thương mại hóa thành công). Khi đó, EU và UK có nhiều thương hiệu máy tính danh tiếng như Olivetti (Ý), Zuse và Siemens (Đức), Bull (Pháp), ICL (Anh) – không hề thua kém Mỹ, và vượt xa so với các nước Đông Bắc Á. EU cũng đi tiên phong trong việc xây dựng tiêu chuẩn công nghệ và hạ tầng điện thoại di động, đặc biệt là thời kỳ thống trị toàn cầu của điện thoại Nokia và Vertu trong giai đoạn 1998–2008.
Thế nhưng ngày nay, khi nhắc đến các thương hiệu công nghệ nổi tiếng thế giới, người ta có thể dễ dàng liệt kê hàng loạt cái tên của Mỹ như: Microsoft, Apple, Nvidia, Alphabet (Google), Amazon, Meta (Facebook), Tesla, Oracle, Netflix, Booking.com, Uber, Airbnb, IBM, Cisco. Ở Trung Quốc, có những cái tên như Tencent, Alibaba, Huawei, Xiaomi, TikTok, Pinduoduo, BYD, Temu, Shein. Các thương hiệu Đông Bắc Á bao gồm Samsung, TSMC, Sony, SK Hynix, Nintendo, MediaTek. Còn EU thì sao? Rất khó để kể tên. Một vài thương hiệu lớn nhất như Philips, SAP, ASML, Schneider Electric, Spotify… lại không mấy quen thuộc với công chúng phổ thông. Trong lĩnh vực AI hay công nghệ vũ trụ, EU cũng rơi vào tình trạng tương tự.
Tôi là người rất yêu thích kiến trúc, hội họa, điêu khắc, văn hóa và lịch sử châu Âu. Nhiều năm gần đây, tôi đều dành ít nhất nửa tháng mỗi năm để rong ruổi ở châu Âu. Vì thế, tôi cảm thấy rất buồn khi chứng kiến sự suy thoái của châu Âu. Buồn hơn nữa là khi nhận ra EU và UK dường như đang chấp nhận vị trí dẫn đầu thế giới chỉ trong các lĩnh vực như thời trang, rượu và dược phẩm – với những cái tên như Hermès, Louis Vuitton, Dior, Tiffany, Bulgari, Château, Moët & Chandon… – trong khi công nghệ và đổi mới sáng tạo đã rơi vào tay Mỹ, Đông Bắc Á và Trung Quốc.
Một điều kỳ lạ là dường như nhiều người châu Âu vẫn chưa nhận ra sự tụt hậu ấy. Họ vẫn giữ cách tư duy như thể mình đang ở trên đỉnh cao của thế giới vậy.
