Một con khỉ đang nhìn vào gương tại một đền thờ ở Ấn Độ - Ảnh: Getty Images
Các nhà khoa học đã thử nghiệm khả năng nhận diện bản thân qua gương của nhiều loài động vật, bắt đầu bằng nghiên cứu ở tinh tinh (Pan troglodytes) được công bố vào năm 1970, theo trang LiveScience.
Kể từ đó, các động vật từ loài kiến cho đến cá đuối manta hay vẹt xám châu Phi (Psittacus erithacus) đều được kiểm tra kỹ về dấu hiệu tự nhận biết mình trong gương.
Vậy những động vật nào đã vượt qua thử nghiệm này?
Trong thử nghiệm năm 1970, 4 con tinh tinh đã được gây mê và bị đánh dấu mực đỏ lên mặt. Khi tỉnh dậy, chúng kiểm tra các vùng bị đánh dấu trên mặt qua gương. Điều này cho thấy những con tinh tinh này hiểu chúng đang nhìn chính mình trong gương.
Năm 1973, những con đười ươi cũng vượt qua bài kiểm tra khi nhận ra chúng và những vết đánh dấu trên cơ thể qua gương.
Loài tinh tinh lùn, hay còn gọi là bonobo, cũng kiểm tra các vết đánh dấu trên cơ thể bằng gương trong một nghiên cứu năm 1994.
Tuy nhiên, các nhà khoa học không thể kết luận được khi tiến hành kiểm tra khỉ đột.
Cho đến nay, bài kiểm tra bằng cách đánh dấu như trên được coi là bằng chứng thuyết phục nhất về khả năng tự nhận thức bản thân qua gương.
Năm 2006, loài động vật có vú trên cạn duy nhất (không tính đến con người) vượt qua bài kiểm tra một cách thuyết phục là một con voi châu Á tại vườn thú Bronx của Mỹ. Tuy nhiên, đến tháng 1-2024, nghiên cứu đăng trên tạp chí Neuron cho thấy chuột dường như cũng tự nhận ra cơ thể chúng trong gương.
Một con voi châu Á trong bài kiểm tra trước gương - Ảnh: Joshua Plotnik
Nghiên cứu về cá heo vào năm 1995 và 2001 cũng cho thấy chúng có thể phân biệt được hình ảnh phản chiếu của bản thân.
Một số loài chim cũng có khả năng tự nhận ra chúng qua gương, bao gồm chim ác là Á - Âu (Pica pica) trong một nghiên cứu năm 2008 và chim cánh cụt Adélie (Pygoscelis adeliae) hồi năm 2022.
Động vật thông minh nhất không nhận ra mình trong gương?
Trong khi đó các thử nghiệm trên động vật bậc thấp gây tranh cãi. Một nghiên cứu trên kiến cho thấy chúng đã cố gắng loại bỏ màu sơn xanh trên đầu khi nhìn vào gương. Hai nghiên cứu khác cho thấy cá dường như có thể nhận ra chúng trong gương.
Một nghiên cứu năm 2016 phát hiện cá đuối manta dường như tự kiểm tra bản thân và thổi bong bóng mỗi khi nhìn vào gương. Tuy nhiên không có thử nghiệm đánh dấu nào được thực hiện trong các nghiên cứu nói trên.
Có một thực tế thú vị là một số động vật nguyên thủy hơn vượt qua bài kiểm tra gương trong khi một số loài động vật (không tính đến con người) được cho là thông minh nhất, như vẹt xám châu Phi, lại không vượt qua được bài kiểm tra.
