Từ những gánh hàng nhỏ lẻ, khu chợ Rạch Ông trên đường Nguyễn Thị Tần, phường Chánh Hưng, TP.HCM được hình thành, dần dà trở nên sầm uất đến mức mỗi buổi sáng, xe máy, xe ba gác chen chúc trong những con hẻm nhỏ để mua hàng. Tiếng chào, tiếng mặc cả, tiếng cá quẫy nước hòa cùng mùi tanh nồng đã trở thành nét đặc trưng quen thuộc của ngôi chợ trong khu Nam Sài Gòn.
Chợ Rạch Ông, nằm trên đường Nguyễn Thị Tần, phường Chánh Hưng, TP.HCM
ẢNH: DƯƠNG TRANG
Hơn hai thập niên bám chợ
Chừng 3 giờ sáng, khi nhiều con phố TP.HCM vẫn chìm trong giấc ngủ, chị Hạnh (46 tuổi) người phụ nữ dáng người nhỏ nhắn đã lặng lẽ rời căn nhà nhỏ ở Long An cũ (nay là tỉnh Tây Ninh), cùng chồng chở thùng cá nặng trĩu lên chợ Rạch Ông. Thùng cá tươi rói, ướp đá lạnh, lấp lánh ánh bạc trong ánh đèn vàng vọt, chở cả niềm hy vọng về một ngày buôn bán đủ lo toan cho gia đình.
"Chừng 25 tuổi, tui và ổng (chồng chị Hạnh - PV) lên đây buôn bán. Thấy cá đồng ở Sài Gòn hiếm quá, tui mới nghĩ sao không mang cá quê lên bán kiếm lời. Lúc đó, chỉ có mình tui ngồi ở góc đường, người ta tới mua đông lắm. Từ cái chợ tự phát, dần dần thành cái chợ như bây giờ," chị kể, đôi mắt ánh lên chút tự hào khi nhớ về những ngày đầu mua.
Buôn bán 21 năm ở chợ Rạch Ông, sạp cá nhỏ ấy đã nuôi 2 đứa con ăn học đến đại học. "Tháng nào cũng lo cơm, lo nhà, lo học phí, mỗi tháng tốn cả mười mấy triệu. Nghề này vất vả lắm, nhưng ráng thôi, miễn con cái học hành đàng hoàng là mình mừng" chị cười, mắt lấp lánh niềm hy vọng.
Chị Hạnh và sạp cá nhỏ ở chợ Rạch Ông
ẢNH: DƯƠNG TRANG
Những ngày đông khách, chị bán hết 2 thùng cá to, gần cả trăm ký. Chợ rộn ràng, tiếng rao nối tiếp tiếng rao, mùi cá tươi lẫn mùi khói xe như một thứ quen thuộc đến mức trở thành hơi thở. Nhưng giờ, chị bảo, 1 thùng cũng khó bán hết.
"Người ta mua trên mạng nhiều quá, hàng cũng nhiều hơn xưa, cạnh tranh dữ lắm. Có ngày, bán cả buổi sáng không đủ tiền vốn. Nhưng mình quen nghề rồi, bỏ sao được", chị Hạnh thở dài, đôi tay vẫn thoăn thoắt làm cá cho khách quen.
Từ sau dịch Covid-19, chợ Rạch Ông như khoác lên một tấm áo trầm lặng. Những con hẻm vốn tấp nập người mua, kẻ bán nay vắng hoe. Những chiếc xe ba gác ngày xưa chở cá đi khắp các chợ lẻ giờ ít dần, nhường chỗ cho những chuyến hàng online gọn lẹ.
"Ngày trước, cá ngon, giá tốt, khách đứng xếp hàng. Giờ thì ế ẩm lắm, có ngày bán không đủ tiền vốn", chị chia sẻ, giọng chùng xuống.
Những buổi sáng ế ẩm, chị Hạnh vẫn ngồi lì bên sạp, vừa làm cá, vừa ngóng ra con hẻm nhỏ, mong một bóng dáng quen thuộc ghé vào mua hàng. "Có khi chỉ cần nghe tiếng gọi: 'Chị ơi, cho con cá nục', tự nhiên thấy lòng nhẹ hẳn", chị Hạnh kể, nụ cười pha chút mệt mỏi.
Dù vất vả, dù ế ẩm, song chị Hạnh nói chưa từng nghĩ đến việc rời chợ. "Nghề này ăn vào máu rồi. Ngày nào không ra chợ, nhớ lắm. Mình coi cái sạp như nhà, coi khách quen như người thân. Bỏ đi, chắc không chịu nổi", chị bộc bạch.
Trong những góc tối của chợ, tiếng xào xạc của nước đá, tiếng cá quẫy trong thau, tiếng dao chạm thớt, tiếng gọi nhau í ới… tất cả hòa quyện thành "bản hòa âm" của đời mưu sinh.
"Tui làm nghề bán cá ở chợ này, cảm thấy chợ, thấy sạp hàng của mình có mùi rất riêng. Người không quen sẽ thấy tanh, nhưng tui thì thấy bình yên. Nó là mùi của nghề, của cuộc đời tui", chị thật thà nói.
Giữ nghề – giữ một phần ký ức Sài Gòn
"Ngày xưa, chợ Rạch Ông này tấp nập người mua kẻ bán, những con hẻm nhỏ rộn rã tiếng cười, tiếng rao, tiếng xe…", chú Minh – một tiểu thương bán rau nói và cho biết bây giờ, cảnh ấy chỉ còn trong ký ức.
"Hồi đó, cả khu này rộn ràng lắm, giờ thì ai cũng lo mưu sinh riêng. Tiếng chợ vẫn còn, nhưng nhỏ lắm, không còn rộn ràng như trước" chị Hạnh lặng người khi nhìn quanh sạp cá thưa khách.
Sự thay đổi không chỉ đến từ thói quen tiêu dùng mà còn từ tốc độ đô thị hóa chóng mặt. Những con hẻm cũ được mở rộng, nhiều ngôi nhà khang trang mọc lên, còn sạp cá thì vẫn chênh vênh giữa nhịp sống hiện đại.
Giữa muôn trùng khó khăn, những người như chị Hạnh và nhiều tiểu thương khác vẫn kiên trì bám chợ, bám nghề. "Nghề này nuôi cả gia đình tui mấy chục năm. Dù có mệt, có vất vả, nhưng bỏ thì tiếc lắm. Nhiều khi ra chợ bán cũng chỉ để nghe tiếng chợ, thấy cũng vui", chị nhìn nhận.
Với chị Hạnh, giữ sạp không chỉ để mưu sinh, mà còn để giữ lại ký ức. Ký ức của những buổi sáng hối hả, của những ngày bán được cả trăm ký cá, của tiếng cười rộn ràng từ những bạn hàng thân quen.
"Mai mốt con cái có công việc ổn định, tui cũng chỉ mong được ra đây ngồi, bán ít thôi cũng được. Miễn còn nghe được tiếng chợ, còn thấy mình thuộc về nơi này", chị bộc bạch.
Một sạp bán các loại hải sản khô bên trong chợ Rạch Ông
ẢNH: C.T.V
Không chỉ riêng chị Hạnh, chú Minh, nhiều tiểu thương gắn bó với chợ Rạch Ông cũng có những câu chuyện mưu sinh đầy nhọc nhằn. Có người hơn 30 năm chưa từng rời sạp quá một tuần; có người đi làm cá từ khi còn là thiếu nữ, giờ tóc đã bạc, tay vẫn thoăn thoắt mổ cá như ngày nào.
Ngôi chợ ấy, trong sự ồn ào và tanh nồng, lại chất chứa biết bao tình nghĩa. Người bán giúp nhau giữ sạp, chia nhau từng bịch đá lạnh, từng tấm bạt che nắng, che mưa. "Chợ này, nghèo thì nghèo chứ nghĩa tình lắm. Mỗi lần có ai khó khăn, cả chợ cùng góp. Nhiều lúc nghĩ, rời chợ chắc nhớ không chịu nổi," chị Hạnh nói, giọng trầm hẳn.
Chợ truyền thống như Rạch Ông không chỉ là nơi mua bán. Nó là một phần của hồn phố, của những buổi sáng tấp nập, của ký ức mà nhiều người Sài Gòn đã lớn lên cùng.
Với những tiểu thương gắn bó nơi đây, mỗi sạp cá, hàng rau, mỗi chiếc thau nhôm, mỗi tấm bạt đều là một mảnh đời, một câu chuyện. "Chợ này mà mất, chắc tui không còn biết đi đâu", chị Hạnh khẽ cười, nhưng nụ cười ấy không giấu nổi nỗi lo trong ánh mắt.
Chợ Rạch Ông hôm nay có thể không còn sôi động như trước, nhưng nó vẫn sống - sống trong nhịp thở của người phụ nữ tảo tần, của những thùng cá lấp lánh buổi sớm, của tiếng dao thớt quen thuộc.
Và có lẽ, khi những tiểu thương ấy còn ngồi nơi góc chợ này, với đôi bàn tay chai sạn và trái tim đầy thương yêu, thì ký ức chợ Sài Gòn vẫn còn một chỗ để neo lại, để nhắc nhớ rằng nơi đây từng là một phần của đời sống đô thị giản dị mà nghĩa tình.
Chợ Rạch Ông được hình thành dọc theo con rạch cùng tên – tuyến thủy lộ quan trọng nối liền kênh Tàu Hủ và sông Sài Gòn.
Ban đầu, nơi đây chỉ là điểm trao đổi nông sản, thủy sản của cư dân vùng ven, chợ dần phát triển thành trung tâm mua bán lớn nhất nhì quận 8 cũ.
Hiện chợ có hơn 300 sạp với nhiều tiểu thương lâu năm, buôn bán đa dạng từ thực phẩm tươi sống, hải sản, thịt cá, rau củ đến quần áo, giày dép, đồ gia dụng.
Đặc biệt, hải sản ở đây được đánh giá tươi ngon, giá cả bình dân nên thu hút nhiều khách sỉ và lẻ.
Chợ hoạt động nhộn nhịp từ sáng sớm đến tối muộn, cao điểm vào buổi sáng và chiều. Không gian chợ gồm nhà lồng chính và khu vực ngoài trời, nằm gần bến ghe nên thuận lợi cho việc trung chuyển hàng hóa.
Tuy nhiên, chợ cũng thường xuyên gặp tình trạng kẹt xe và ngập nước vào mùa mưa. Chợ Rạch Ông không chỉ là nơi buôn bán mà còn là ký ức gắn bó với nhiều thế hệ cư dân quận 8 cũ, phản ánh nếp sinh hoạt và văn hóa chợ ven sông của Sài Gòn xưa.
