Đình cổ Nghĩa Nhuận giữa phường Chợ Lớn
Sáng sớm một ngày đầu tháng 8.2025, chúng tôi tìm đến đình cổ Nghĩa Nhuận (hay còn gọi là Hội quán Nghĩa Nhuận) trên đường Phan Văn Khỏe, phường Chợ Lớn (quận 5, TP.HCM cũ).
So với Hội quán Nghĩa An (hay còn gọi chùa Ông), công trình này khiêm tốn hơn về diện tích nhưng vẫn giữ nguyên vẻ uy nghi, cổ kính giữa nhịp sống phố thị.
Hội quán Nghĩa Nhuận (hay còn gọi đình Nghĩa Nhuận) nằm lọt thỏm giữa các tòa nhà cao tầng sầm uất ở phường Chợ Lớn
ẢNH: HOA AN
Cổng tam quan nổi bật với mái ngói uốn cong hình lưỡi đao, lợp ngói xanh cam kết hợp viền hồng. Trên đỉnh là từng chi tiết rồng phượng, hoa văn gốm sứ rực rỡ như kể lại câu chuyện của một thời vàng son.
Cổng đình cổ Nghĩa Nhuận trên đường Phan Văn Khỏe (phường Chợ Lớn, TP.HCM) vẫn giữ nguyên nét kiến trúc người Hoa đặc trưng
ẢNH: HOA AN
Bước qua cổng, khoảng sân lát gạch mở ra giữa khu phố đông đúc, dẫn vào không gian đăng đối, mái ngói xanh rêu chạm khắc tinh xảo ở bờ nóc, 2 dãy mái phụ được lợp ngói âm dương, tất cả tạo nên sự bề thế và trang nghiêm trong khuôn viên rộng khoảng 2.000 m2.
Hội quán Nghĩa Nhuận với công trình kiến trúc mang đậm dấu ấn Hoa kiều với mái ngói lưu ly, chạm khắc rồng phượng tinh xảo và không gian thờ tự trang nghiêm
ẢNH: HOA AN
Theo UBND quận 5 cũ, năm 1993, đình cổ này được xây thêm tam quan và dãy nhà dọc sân để thờ Thái Tuế Thiên Quân, Văn Xương Đế Quân, Thần Tài Đại Hắc Thiên... Trước cửa, ngoài cặp sư tử đá chầu còn có tượng Di Đà Hộ Pháp và Vương Đại Thiên Quân.
Tượng Quan Thánh Đế Quân trong chính điện đình cổ Nghĩa Nhuận được bài trí công phu
ẢNH: HOA AN
Tiền điện đặt bàn thờ Tả Thần Môn và tượng ngựa Xích Thố đối xứng. Giữa chính điện là khám thờ Quan Đế với tượng gỗ ngồi trên ngai uy nghi.
Bên phải là khám thờ Bà Thiên Hậu với tượng gỗ cao khoảng 70 cm, bên trái là gian thờ Bổn chánh Thành hoàng, lưu giữ sắc phong vua Tự Đức và sắc ban cho Thần làng Thanh Bình.
Các tác phẩm cột rồng, tấm bình phong chạm khắc tinh xảo được trưng bày ở chánh điện
ẢNH: HOA AN
Nghệ thuật chạm khắc tinh xảo
Cách bài trí thờ tự tại đình cổ Nghĩa Nhuận giản dị nhưng toát lên sự tôn nghiêm. Hoành phi, câu đối không nhiều nhưng độc đáo với các mảng chạm cá hóa long, lẵng hoa..., trên gỗ cong.
Nghệ thuật chạm gỗ tại đình cổ mang phong cách Việt Nam cuối thế kỷ 19 hiện diện khắp nơi, từ bộ khung mái nhà (vì kèo), các bức bao lam, khám thờ… với những mô típ gần gũi như trái đào lộn hột, măng cụt, chim đậu trên chùm mận.
Mái ngói đình được chạm khắc tinh xảo
ẢNH: HOA AN
Nổi bật giữa gian thờ là tượng ngựa Xích Thố, một trong những tượng ngựa đẹp nhất TP.HCM. Phía trước hương án chính điện, 3 bức phù điêu Lục quốc phong tướng, Trưng Nữ Vương khởi nghĩa và Lê Thái Tổ khởi nghĩa thể hiện đỉnh cao nghệ thuật chạm nổi với đề tài đổi mới.
Tiểu cảnh tượng thờ đặt trên hòn non bộ trước bình phong Hội quán Nghĩa Nhuận, tạo điểm nhấn sinh động cho không gian đình cổ
ẢNH: HOA AN
Nghệ thuật chạm đá cũng được khắc họa tinh xảo qua cột đá chạm rồng trước cửa, cặp sư tử chầu, các cột đá khắc cặp liễn đối chân kê cột bát giác chạm mai, trúc, bầu rượu, túi thơ.
Ngoài ra, nhiều cổ vật quý vẫn được lưu giữ như lư trầm đồng ba rồng nâng quả cầu, bộ binh khí, cặp hạc đứng trên lưng rùa, góp phần làm giàu giá trị văn hóa và lịch sử của ngôi đình.
Khoảng sân phía trước đình cổ Nghĩa Nhuận có các mảng chạm nổi tinh xảo trên bình phong
ẢNH: HOA AN
Dấu ấn của đại gia Sài Gòn xưa
Theo tài liệu của UBND quận 5 cũ, đình Nghĩa Nhuận vốn là đình thôn Tân Nhuận (thuộc phủ Tân Bình, Gia Định), được thành lập từ năm 1836, thờ Quan Thánh Đế Quân.
Hội quán Nghĩa Nhuận nằm trong khuôn viên rộng khoảng 2.000 mét vuông
ẢNH: HOA AN
Đến năm 1872, theo Sài Gòn năm xưa của tác giả Vương Hồng Sển, hội quán này do ông Đỗ Hữu Phương (1840 - 1915; người gốc Minh Hương, là một trong tứ đại phú hộ Sài Gòn xưa: nhất Sỹ, nhì Phương, tam Xường, tứ Định - PV) cùng con là Đỗ Hữu Trí vun bồi. Hội trưởng khi đó là ông Trương Văn Bền.
Theo cụ Vương Hồng Sển, Hội quán Nghĩa Nhuận này do ông Đỗ Hữu Phương cùng con là Đỗ Hữu Trí vun bồi
ẢNH: HOA AN
Miêu tả về Hội quán Nghĩa Nhuận, tác giả Vương Hồng Sển viết: "Trong chùa ngăn nắp, chỗ thờ, chỗ yến tiệc, đâu đâu đều đàng hoàng. Còn đủ 5 tấm cổ bia bằng đá khắc tên các nhà hảo tâm hỷ cúng lập vào những năm: Tân Mùi (1871), Kỷ Mão (1879), Giáp Ngọ (1894), Bính Ngọ (1906) và Tân Hợi (1911)".
Tháng 1.1993, công trình được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, trở thành điểm đến không thể bỏ qua khi nhắc tới những đình cổ ở TP.HCM.
Tháng 1.1993, công trình được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia
ẢNH: HOA AN
Với tuổi đời hơn 150 năm, đình cổ Nghĩa Nhuận không chỉ lưu giữ tinh hoa kiến trúc và nghệ thuật chạm khắc đặc sắc, mà còn là một phần ký ức của làng Tân Nhuận xưa đối với cộng đồng người Hoa ở TP.HCM.
