Đó là đề xuất của PGS-TS Vũ Tuấn Hưng, Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) tại hội nghị công bố kết quả khảo sát toàn quốc về dân số và nguồn nhân lực Việt Nam năm 2024 - 2025, được Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ tổ chức vào chiều ngày 17.10.
Xu hướng độc thân, không muốn sinh con... ngày càng phổ biến
Trình bày kết quả nghiên cứu, PGS-TS Vũ Tuấn Hưng (trưởng nhóm nghiên cứu) cho biết cuộc khảo sát thực hiện trong tháng 8.2024 bằng hình thức phiếu điện tử, với sự tham gia của hơn 256.000 người dân từ 63 tỉnh, thành phố trên toàn quốc (hiện nay còn 34 tỉnh, thành phố).
Dữ liệu được phân tích chuyên sâu cho thấy những đặc trưng dân số, cấu trúc nghề nghiệp và xu hướng dịch chuyển lao động giữa các vùng miền.
Một trong những nội dung nổi bật của báo cáo là đề xuất mô hình "van điều tiết" linh hoạt trong hoạch định chính sách dân số, nhằm đảm bảo quyền tự quyết định về số con và thời gian sinh con phù hợp với nhiều đối tượng trên nguyên tắc "cân bằng động" để đạt mục tiêu quốc gia có mức sinh thay thế.
PGS-TS Vũ Tuấn Hưng trình bày kết quả nghiên cứu, khảo sát về dân số và nguồn nhân lực Việt Nam
ẢNH: C.T.V
Bên cạnh đó, kết quả khảo sát cũng cho thấy xu hướng độc thân, không lập gia đình và không mong muốn sinh con ngày càng trở nên phổ biến đối với người trẻ, đặc biệt tại các khu đô thị. Nguyên nhân chính được lý giải do thanh niên đối diện nhiều áp lực từ sự biến động nhanh chóng của xã hội. Vấn đề việc làm, thu nhập, nhà ở, tình trạng sức khỏe đang là những thách thức lớn để duy trì cuộc sống ổn định của cư dân trẻ.
Ngoài ra, kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, số con kỳ vọng cao hơn số con hiện có của các cặp vợ chồng. Đây là tín hiệu tích cực đối với Việt Nam đặt ra cơ hội cho việc đầu tư chính sách dân số song hành phát triển nguồn nhân lực.
Nữ giới có xu hướng kỳ vọng về số con thấp hơn so với nam giới, bởi nữ giới luôn là phía phải thương thảo nhiều hơn với các yếu tố xung quanh trong quyết định sinh con. Đặc biệt, sức khỏe là yếu tố có sức chênh lệch rõ rệt nhất giữa nữ giới và nam giới trong các yếu tố có tác động đến quyết định sinh con của họ, kế đến là thu nhập từ việc làm, điều kiện làm việc và điều kiện nhà ở.
Nhóm nghiên cứu khuyến nghị chính sách dân số trong giai đoạn mới cần gắn với các công cụ thuế, tín dụng, ưu đãi nhà ở, phúc lợi và điều kiện làm việc
ẢNH: NHẬT THỊNH
Chính sách dân số phải đi đôi với kinh tế - xã hội
Thay vì tiếp cận theo hướng kiểm soát hành chính, PGS-TS Vũ Tuấn Hưng khuyến nghị chính sách dân số trong giai đoạn mới cần gắn với các công cụ kinh tế - xã hội như thuế, tín dụng, ưu đãi nhà ở, phúc lợi và điều kiện làm việc. Cách tiếp cận này giúp người dân chủ động hơn trong việc sinh con, đồng thời vẫn bảo đảm mục tiêu quốc gia về mức sinh thay thế và phát triển bền vững.
Báo cáo cũng đề xuất chuyển trọng tâm từ số lượng sang chất lượng nguồn nhân lực, tập trung vào phát triển lực lượng lao động trẻ, có trình độ và kỹ năng cao, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế hiện đại. Việc trao quyền cho địa phương trong điều hành chính sách dân số và nhân lực được xem là giải pháp then chốt nhằm nâng cao hiệu quả thực thi và tạo tính linh hoạt trong quá trình triển khai.
Dữ liệu tin cậy để các tỉnh xây dựng chính sách dân số
GS-TS Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đánh giá báo cáo này không chỉ dừng lại ở việc thống kê hiện trạng dân số và nguồn nhân lực, mà sâu xa hơn nhằm khu biệt hóa các đặc trưng vùng miền, địa phương. Từ đó đưa ra các khuyến nghị chính sách dân số và phát triển nguồn nhân lực phù hợp, bền vững và mang tính bản địa hóa cao.
Kết quả của cuộc khảo sát không chỉ phản ánh tiếng nói, nhu cầu và kỳ vọng của người dân ở từng vùng miền, mà còn cung cấp dữ liệu thực tiễn và tin cậy cho các cấp hoạch định chính sách.
Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ chuyển giao kết quả nghiên cứu, khảo sát hỗ trợ các tỉnh, thành phố hoạch định chính sách dân số
ẢNH: C.T.V
Tại hội nghị, Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ bàn giao kết quả nghiên cứu cho các cơ quan Trung ương và đại diện các địa phương khu vực phía Bắc, Bắc Trung bộ. Việc chuyển giao kết quả giúp các địa phương sử dụng dữ liệu khoa học trong xây dựng, điều chỉnh chương trình dân số và phát triển nguồn nhân lực.
