Đây chỉ là một trong số những trường hợp nhóm người yếu thế như người già, trẻ em, người khuyết tật trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo trên không gian mạng.
Câu chuyện được ông Phạm Văn Thành – Chủ tịch Hội thanh niên khuyết tật Việt Nam – kể lại trong phiên thảo luận “Bảo vệ nhóm dễ tổn thương trên môi trường trực tuyến”, vào chiều 26/10.
Ông Phạm Văn Thành cho biết, theo thống kê của Bộ Y tế, Việt Nam có hơn 7 triệu người khuyết tật, trong đó 5 triệu sống ở nông thôn, 3,2 triệu là phụ nữ, 1,2 triệu là trẻ em và 2 triệu là thanh niên khuyết tật. Trong môi trường trực tuyến, trẻ em và người khuyết tật tham gia năng động nhất nhưng cũng dễ bị kẻ xấu lợi dụng.
“Với người bình thường, họ vẫn còn sức khỏe, có cơ hội hòa nhập xã hội, tìm việc làm, nhưng với nhóm dễ tổn thương, người yếu thế, đó gần như là sự mất niềm tin vào cuộc sống và không còn niềm tin nào cả”, ông giải thích lý do một số người đã tìm đến lựa chọn cực đoan sau khi bị lừa đảo.
Đây cũng là nhận định của ông Ngô Minh Hiếu, Giám đốc Chống Lừa Đảo trong một sự kiện diễn ra sáng cùng ngày. Nhắc lại “quá khứ đặc biệt – một người đã từng đi qua ‘mặt tối’ của thế giới mạng”, ông hiểu hơn ai hết sức tàn phá khủng khiếp mà tội phạm mạng gây ra, không chỉ với một cá nhân, mà với cả xã hội.
“Từ người cao tuổi, trẻ em đến sinh viên, công nhân, nhân viên văn phòng, tội phạm mạng để lại hậu quả nghiêm trọng về cuộc sống, tài chính và tinh thần”, ông Ngô Minh Hiếu chia sẻ.
Đặc biệt, tình trạng lừa đảo người yếu thế là một vấn đề rất nhức nhối. Chỉ riêng Chống Lừa Đảo cũng nhận được hàng trăm phản ánh mỗi ngày với các vụ việc ngày càng tinh vi, nhằm vào cảm xúc và niềm tin của nạn nhân.
Ông Lê Phước Hòa, Giám đốc Công nghệ Chống Lừa Đảo, phân ra ba loại lừa đảo chính: giả mạo cơ quan công an, người thân, tổ chức từ thiện, lợi dụng lòng tin và cảm xúc đồng cảm của nạn nhân để khai thác; mời gọi đầu tư chứng khoán, tiền mã hóa, việc nhẹ lương cao; chiếm đoạt tài khoản mạng xã hội.
Với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI), các kịch bản phạm tội được cá nhân hóa dựa trên thông tin của nạn nhân bị rò rỉ. Kết hợp giữa deepfake, giả giọng nói, chúng đánh vào nhóm người yếu thế do họ không có kỹ năng tốt và thường tin tưởng vào các nhãn hàng nổi tiếng.
Những người yếu thế nhất trong xã hội, nếu được bảo vệ trên môi trường số, niềm tin của xã hội cũng được nâng cao. Để làm được điều này, Hội thanh niên khuyết tật Việt Nam đã cùng với các tổ chức thành lập đội ngũ chuyên gia “bình dân học vụ số”, giúp phổ biến kiến thức AI và nhận thức an toàn mạng.
Như vậy, theo ông Phạm Văn Thành, người yếu thế có thể chuyển từ bị động sang chủ động, nhận biết được các hành vi lừa đảo để phòng tránh. Họ cũng được khuyến khích không im lặng trước các hành vi sai trái.
Ông kêu gọi các doanh nghiệp công nghệ phát triển các giải pháp để người yếu thế có thể tiếp cận được. Chẳng hạn, làm thế nào để người mù được AI hỗ trợ khi sử dụng dịch vụ, ứng dụng; hay website có phiên bản dành cho những người mù màu.
Sự đồng cảm của xã hội cũng là một yếu tố quan trọng khi vẫn còn những định kiến dành cho người khuyết tật. Ông Phạm Văn Thành cho rằng, môi trường trực tuyến là cơ hội lớn để người khuyết tật tham gia học tập, đào tạo, hướng nghiệp hay khởi nghiệp.
Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Lê Phước Hòa cho biết họ đang dùng AI để hỗ trợ tiếp nhận xử lý phản ánh, đưa ra cảnh báo, khuyến nghị cho nhóm yếu thế chống lại các vụ tấn công trên mạng. Họ cũng đang hợp tác với các nền tảng mạng xã hội để tiếp cận nhiều người hơn.
“Bảo vệ không chỉ là chống lừa đảo mà còn là xây dựng niềm tin, đây là điểm cốt lõi nhất cho một xã hội số an toàn”, chuyên gia của Chống Lừa Đảo nhấn mạnh.
