Các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng chất bán dẫn toàn cầu đang chuẩn bị cho nguy cơ gián đoạn sau khi Trung Quốc áp đặt hạn chế xuất khẩu khoáng sản đất hiếm, còn Mỹ đáp trả bằng việc cảnh báo áp thêm thuế và siết chặt kiểm soát việc bán phần mềm sang nước này.
Động thái của Trung Quốc - được đánh giá là bước đi mạnh tay nhất nhằm hạn chế nguồn cung đất hiếm - có thể làm chậm nguồn cung các con chip đang thúc đẩy làn sóng bùng nổ trí tuệ nhân tạo (AI). Phản ứng với quyết định này, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ áp thuế bổ sung 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và kiểm soát xuất khẩu với “mọi phần mềm quan trọng” của các công ty Mỹ.
Theo một nguồn tin am hiểu tình hình, việc hạn chế đất hiếm có thể khiến các lô hàng của ASML Holding NV - nhà sản xuất duy nhất trên thế giới cung cấp máy móc chế tạo chip tiên tiến - bị chậm giao cho người mua hàng tuần. Một quản lý cấp cao tại một công ty chip Mỹ cho biết họ vẫn đang đánh giá tác động, nhưng rủi ro thấy rõ nhất lúc này là giá nam châm phụ thuộc đất hiếm - linh kiện quan trọng trong chuỗi sản xuất chip - sẽ tăng mạnh.
Trong khi đó, lãnh đạo một hãng sản xuất chip khác của Mỹ cho biết doanh nghiệp đang gấp rút rà soát các sản phẩm sử dụng đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc và lo ngại rằng yêu cầu xin giấy phép từ Trung Quốc có thể khiến chuỗi cung ứng đình trệ hoàn toàn.
Hiện chưa rõ các sản phẩm phần mềm nào của Mỹ sẽ bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm xuất khẩu mới mà ông Trump vừa đề xuất. Hồi tháng 7/2025, Mỹ từng dỡ bỏ quy định yêu cầu xin giấy phép cho phần mềm thiết kế chip - một phần trong gói biện pháp đáp trả việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm trước đó.
Theo quy định mới của Trung Quốc, các công ty nước ngoài phải xin phép nếu tái xuất bất kỳ sản phẩm nào chứa - dù chỉ lượng rất nhỏ - đất hiếm từ Trung Quốc, bao gồm cả linh kiện dùng trong sản xuất chip và các sản phẩm phục vụ nghiên cứu AI có ứng dụng quân sự.
Ông Gracelin Baskaran, Giám đốc phụ trách khoáng sản chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược (CSIS), nhận định: “Đây là những biện pháp kiểm soát xuất khẩu nghiêm ngặt nhất mà Trung Quốc từng áp dụng. Rõ ràng Trung Quốc đang dùng đòn bẩy để buộc không chỉ các công ty Mỹ mà cả doanh nghiệp toàn cầu phải tuân thủ”.
Máy sản xuất chip của ASML hay Applied Materials đặc biệt phụ thuộc vào đất hiếm bởi chúng sử dụng các hệ thống laser, nam châm và thiết bị chính xác cao cần đến loại vật liệu này. Nguồn tin từ ASML cho biết công ty này đã chuẩn bị cho khả năng gián đoạn nguồn cung, đặc biệt vì điều khoản yêu cầu doanh nghiệp nước ngoài phải xin phép Trung Quốc khi tái xuất bất kỳ sản phẩm nào có chứa đất hiếm của họ. ASML hiện đang vận động Mỹ và Hà Lan tìm giải pháp thay thế.
Một số ý kiến cho rằng đây có thể là động tác mang tính đàm phán trước chuyến thăm châu Á của ông Trump – và theo dự kiến trước đó ông có thể sẽ gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào cuối tháng này. Cũng chưa rõ Trung Quốc sẽ theo dõi việc sử dụng đất hiếm với hàm lượng nhỏ như thế nào để thực thi quy định.
Tuy nhiên, thay vì tạo không gian đàm phán, động thái của Trung Quốc đã khiến căng thẳng thương mại giữa hai cường quốc kinh tế bùng phát trở lại. Thuế mới mà ông Trump công bố sẽ nâng mức thuế nhập khẩu với hàng Trung Quốc lên 130% từ tháng sau - chỉ thấp hơn mức 145% đưa ra hồi đầu năm nay, trước khi hai nước tạm hạ nhiệt căng thẳng thương mại để nối lại đàm phán.
Đây không phải lần đầu đất hiếm trở thành tâm điểm trong căng thẳng thương mại Mỹ - Trung. Sau khi Mỹ tăng thuế quan đối với Trung Quốc vào đầu năm 2025, Trung Quốc đã ngừng xuất khẩu khoáng sản sang Mỹ. Hai bên sau đó đã đạt thỏa thuận tạm đình chiến thương mại, theo đó Mỹ giảm thuế còn Trung Quốc nối lại xuất khẩu khoáng sản sang thị trường nước này.
Tại châu Âu, Đức - nền kinh tế lớn nhất khu vực này - cho biết đã triển khai các biện pháp đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu và coi những hạn chế của Trung Quốc là “mối lo ngại nghiêm trọng”. Đức cho hay đang làm việc với các doanh nghiệp bị ảnh hưởng và Ủy ban châu Âu (EC) để chuẩn bị phản ứng chung.
