Máy bay không người lái (UAV) Shahed, đặc biệt là các phiên bản như Shahed-136 và Shahed-238, đã trở thành một trong những vũ khí nổi bật trong các cuộc xung đột hiện đại, được Nga sử dụng rộng rãi trong cuộc xung đột Nga-Ukraine.
Được thiết kế ban đầu bởi Iran và sau đó được Nga cải tiến, dòng UAV này không chỉ gây chú ý bởi chi phí thấp mà còn bởi những công nghệ tiên tiến tích hợp bên trong, khiến chúng được mệnh danh là "sát thủ bầu trời".
Thiết kế đơn giản nhưng hiệu quả: Shahed-136, mẫu UAV tự sát chủ lực, có thiết kế thân liền cánh tối ưu hóa cho khả năng tàng hình và hiệu suất bay tầm xa. Với sải cánh khoảng 2,1 mét và trọng lượng đầu đạn từ 30-50 kg (các phiên bản mới lên đến 90 kg), Shahed được chế tạo từ vật liệu giá rẻ như nhựa, xốp và gỗ dán, giúp giảm chi phí sản xuất xuống chỉ khoảng 20.000-50.000 USD mỗi chiếc. Tuy nhiên, đừng để sự đơn giản đánh lừa, Shahed được trang bị các hệ thống công nghệ cao, từ dẫn đường đến khả năng chống nhiễu, khiến nó trở thành mối đe dọa lớn.
Shahed-238, phiên bản nâng cấp, sử dụng động cơ phản lực thay vì động cơ piston, mang lại tốc độ và trần bay cao hơn, đồng thời khó bị phát hiện hơn nhờ lớp sơn đen hấp thụ radar và thiết kế tối ưu hóa tàng hình.
Hệ thống dẫn đường đa dạng: Một trong những điểm mạnh của Shahed nằm ở hệ thống dẫn đường linh hoạt. Các phiên bản ban đầu của Shahed-136 sử dụng dẫn đường quán tính kết hợp với GPS, cho phép tấn công các mục tiêu cố định với độ chính xác cao trong phạm vi lên đến 2.500 km. Tuy nhiên, để khắc phục nhược điểm dễ bị gây nhiễu GPS, Nga đã tích hợp module GLONASS, hệ thống định vị vệ tinh riêng, giúp cải thiện đáng kể độ chính xác và khả năng hoạt động trong môi trường tác chiến điện tử phức tạp.
Phiên bản Shahed-238 tiến xa hơn với 3 biến thể dẫn đường khác nhau: Dẫn đường quán tính và vệ tinh, tương tự Shahed-136, phù hợp với các mục tiêu cố định; Đầu dò quang-hồng ngoại cho phép tấn công các mục tiêu phát nhiệt mạnh, như xe tăng hay cơ sở hạ tầng năng lượng, đặc biệt hiệu quả trong điều kiện ban đêm; Đầu dò radar có khả năng khóa các mục tiêu có độ phản xạ radar cao hoặc bám theo tín hiệu từ các hệ thống phòng không đối phương, lý tưởng cho nhiệm vụ săn lùng radar.
Những cải tiến này giúp Shahed không chỉ là một UAV tự sát mà còn có khả năng thực hiện các nhiệm vụ trinh sát và tấn công chính xác, tăng tính linh hoạt trên chiến trường.
Đầu đạn tăng cường sức mạnh: Shahed-136 ban đầu mang đầu đạn nổ mảnh nặng 30-50 kg, đủ để phá hủy các mục tiêu như nhà kho hay trạm biến áp. Tuy nhiên, Nga đã nâng cấp các phiên bản mới với đầu đạn nhiệt áp nặng đến 90 kg, có sức công phá gấp nhiều lần. Đầu đạn nhiệt áp tạo ra một vụ nổ thứ cấp, đốt cháy oxy trong khu vực và gây thiệt hại nghiêm trọng cho cả boongke và cơ sở hạ tầng kiên cố. Công nghệ này, vốn được sử dụng trong các hệ thống như TOS-1A "Hỏa Thần" của Nga, biến Shahed thành mối đe dọa đáng gờm hơn bao giờ hết.
Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI): Gần đây, Nga được cho là đã tích hợp các yếu tố trí tuệ nhân tạo vào Shahed, nâng cao khả năng tự động nhận diện mục tiêu và hoạt động độc lập trong môi trường bị gây nhiễu GPS. Công nghệ "thị giác máy" cho phép UAV nhận diện các mục tiêu như xe tăng hay cơ sở năng lượng dựa trên hình dạng và đặc điểm nhiệt, mà không cần kết nối liên tục với người điều khiển. Hơn nữa, Nga đang phát triển các "bầy đàn UAV" sử dụng AI để phối hợp tấn công, chia sẻ dữ liệu vị trí và tránh các khu vực nguy hiểm, khiến việc phòng thủ trở nên khó khăn hơn.
Một số báo cáo còn cho thấy Shahed được trang bị camera ảnh nhiệt và thiết bị liên lạc vệ tinh để theo dõi thời gian thực và điều chỉnh đường bay, dù Nga bác bỏ thông tin này. Những nâng cấp này giúp Shahed không chỉ là vũ khí tấn công mà còn đóng vai trò trinh sát, cung cấp thông tin chiến trường quý giá.
Khả năng tàng hình và chống nhiễu: Shahed được thiết kế để khó bị phát hiện bởi radar và các hệ thống phòng không. Lớp sơn chứa carbon trên một số phiên bản giúp hấp thụ tín hiệu radar, trong khi màu đen của Shahed-238 tăng khả năng tàng hình khi hoạt động ban đêm. Ngoài ra, các hệ thống chống nhiễu cải tiến giúp Shahed duy trì hiệu quả ngay cả khi đối mặt với các tổ hợp tác chiến điện tử hiện đại của Ukraine, vốn được hỗ trợ bởi NATO và Israel.
Tác động trên chiến trường: Sự kết hợp giữa chi phí thấp, tầm bay xa và công nghệ tiên tiến đã khiến Shahed trở thành vũ khí chủ lực của Nga trong các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng Ukraine, từ nhà máy điện đến kho vũ khí. Khả năng hoạt động theo bầy đàn với số lượng lớn gây áp lực lớn lên hệ thống phòng không, buộc đối phương tiêu tốn tên lửa đắt tiền để đánh chặn các UAV giá rẻ. Theo tình báo Ukraine, Nga hiện sản xuất khoảng 2.000 chiếc Shahed mỗi tháng tại nhà máy ở Alabuga, Tatarstan, cho thấy quy mô và tham vọng của chương trình này.
Tuy nhiên, Ukraine cũng không đứng yên. Họ đang phát triển các UAV đánh chặn như FPV Sting và AQ-400 "Lưỡi Hái" để đối phó, đồng thời tăng cường hệ thống tác chiến điện tử. Cuộc đua công nghệ giữa hai bên đang định hình cách thức chiến tranh hiện đại diễn ra.
