Kể từ khi được giới thiệu vào những năm 1950 và 1960, tên lửa chống tăng có điều khiển (ATGM) đã phát triển từ vũ khí chuyên chống tăng thành hệ thống đa năng, có thể tấn công nhiều loại mục tiêu, bao gồm xe bọc thép, máy bay bay thấp và công sự.
Hiện nay, ATGM được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu, với các thế hệ mới liên tục được nghiên cứu, phát triển và sản xuất.
Các hệ thống ATGM hiện nay đang được sử dụng tại nhiều quốc gia với độ tuổi và thế hệ khác nhau. Trong khi một số quốc gia vẫn vận hành các hệ thống thế hệ đầu tiên, như 9M14 Malyutka của Liên Xô hoặc các biến thể hiện đại hóa của nó, thì một số khác đã triển khai các hệ thống thế hệ thứ năm.
Tuy nhiên, phần lớn các lực lượng quân sự trên thế giới vẫn dựa vào các hệ thống ATGM có thể mang vác hoặc gắn trên phương tiện thuộc thế hệ thứ hai và thứ ba.
Khả năng của các hệ thống ATGM có thể khác biệt đáng kể ngay cả giữa các hệ thống cùng thế hệ hoặc giữa các phiên bản nâng cấp của cùng một dòng tên lửa.
Chẳng hạn, ATGM Kornet của Nga, dù được xếp vào thế hệ thứ ba, vẫn sử dụng hệ thống dẫn đường bán tự động theo đường ngắm (SACLOS) – một đặc điểm điển hình của ATGM thế hệ thứ hai.
Phiên bản 9M133M-2 của Kornet có tầm bắn lên tới 8 km và trang bị đầu đạn HEAT song song mạnh mẽ, có khả năng xuyên phá hơn 1.300 mm giáp cán đồng nhất (RHAe).
Ngoài ra, hệ thống ống phóng còn được tích hợp kính ngắm nhiệt, giúp nâng cao khả năng tác chiến ban đêm. Những đặc điểm và hiệu suất chiến đấu như vậy thường được liên kết với các hệ thống ATGM thế hệ thứ ba.
Điều đáng chú ý là ATGM thế hệ thứ hai chủ yếu được giới thiệu và sản xuất hàng loạt trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Cho đến nay, đây vẫn là dòng hệ thống chiếm số lượng lớn nhất nhờ chi phí sản xuất tương đối thấp, trong khi vẫn duy trì hiệu quả chiến đấu cơ bản.
Ngược lại, ATGM thế hệ thứ ba được trang bị nhiều tính năng tiên tiến nhằm nâng cao hiệu suất chiến đấu, nhưng đồng thời cũng làm tăng mức độ phức tạp, chi phí bảo trì và sản xuất.
Các đại diện tiêu biểu của thế hệ này bao gồm FGM-148 Javelin, AT-1K Raybolt, Hongjian-12… Hầu hết các hệ thống ATGM thế hệ thứ ba có tầm bắn hiệu quả dưới 5 km, phù hợp cho các nhiệm vụ tấn công chính xác vào các mục tiêu bọc thép.
Các hệ thống ATGM thế hệ thứ ba xuất hiện chủ yếu trong giai đoạn 1990–2010, với một số tính năng đặc trưng như khóa mục tiêu trước khi phóng (LOBL) và khả năng lựa chọn giữa quỹ đạo bay trực tiếp hoặc quỹ đạo tấn công từ trên xuống.
Tên lửa thuộc thế hệ này thường được trang bị đầu dò hồng ngoại hình ảnh (IIR) để dẫn đường, giúp nâng cao độ chính xác khi tấn công mục tiêu.
Trước đây, ATGM thế hệ thứ ba chủ yếu được triển khai trong các cuộc xung đột cường độ thấp. Tuy nhiên, cuộc xung đột Nga-Ukraine đang diễn ra đã đánh dấu lần đầu tiên các hệ thống này, điển hình là FGM-148 Javelin, được sử dụng rộng rãi trong một cuộc chiến đối kháng giữa hai bên có sức mạnh quân sự tương đương.
Mặc dù khả năng tấn công từ trên xuống và tính năng "bắn và quên" được đánh giá cao, nhưng vẫn còn nhiều tranh cãi về hiệu suất thực tế của chúng trước các phương tiện bọc thép của Nga, cũng như ảnh hưởng tổng thể của chúng đối với cục diện chiến trường.
Trong khi đó, một số quốc gia đã nghiên cứu và triển khai ATGM thế hệ thứ tư và thứ năm, với những cải tiến đáng kể về công nghệ.
Các hệ thống này bắt đầu được sử dụng rộng rãi sau năm 2010, tích hợp nhiều tính năng tiên tiến như khóa mục tiêu sau khi phóng (LOAL), hay còn gọi là chế độ "bắn và cập nhật".
Chế độ LOAL cho phép người vận hành theo dõi chiến trường theo thời gian thực thông qua đầu dò hồng ngoại hình ảnh (IIR) và/hoặc hệ thống dẫn đường của tên lửa, đồng thời có thể cập nhật thông số bay hoặc thay đổi mục tiêu ngay trong quá trình bay.
Nhờ đó, các hệ thống ATGM thế hệ mới có thể thực hiện các cuộc tấn công ngoài tầm nhìn thẳng (NLOS), giúp tăng khả năng linh hoạt trong tác chiến.
Một ví dụ điển hình là hệ thống OMTAS do Roketsan (Thổ Nhĩ Kỳ) phát triển, được trang bị cả hai chế độ LOBL và LOAL. Hệ thống này sử dụng đường truyền dữ liệu RF để kết nối bệ phóng với tên lửa, cho phép người vận hành khóa mục tiêu khi tên lửa đang bay, cũng như thay đổi mục tiêu trong quá trình tác chiến, mang lại lợi thế chiến thuật đáng kể trên chiến trường.
Các ATGM tiên tiến nhất hiện nay thuộc thế hệ thứ năm, tích hợp nhiều tính năng hiện đại nhằm đáp ứng yêu cầu của chiến tranh mạng-centric.
Một trong những cải tiến quan trọng là khả năng chỉ thị mục tiêu của bên thứ ba, cho phép phối hợp tác chiến dựa trên dữ liệu từ các hệ thống trinh sát, giám sát và tình báo (ISR) trên không hoặc mặt đất.
Ngoài ra, các hệ thống này thường có tính linh hoạt cao, hỗ trợ tích hợp đa nền tảng và trang bị đầu đạn tandem-HEAT đa năng với ống phân mảnh, có thể xuyên phá giáp phản ứng nổ (ERA) và giáp đồng nhất (RHAe) dày hơn 1.000 mm.
ATGM thế hệ thứ năm hỗ trợ nhiều chế độ bắn khác nhau, bao gồm khóa mục tiêu trước khi phóng (LOBL), khóa mục tiêu sau khi phóng (LOAL) và bắn theo tọa độ.
Chế độ bắn theo tọa độ đặc biệt hữu ích trong các cuộc tấn công ngoài tầm nhìn thẳng (NLOS), cho phép tên lửa bay đến một vị trí đã được xác định trước.
Một số hệ thống thậm chí có khả năng nhận dữ liệu chỉ thị mục tiêu từ bên thứ ba, giúp nâng cao độ chính xác và hiệu quả tác chiến.
Ngoài ra, các ATGM thế hệ thứ năm được thiết kế để chống nhiễu, sử dụng liên kết dữ liệu cáp quang hoặc tần số vô tuyến (RF) được mã hóa nhằm đảm bảo độ tin cậy trong môi trường tác chiến điện tử phức tạp.
Các hệ thống này cũng được trang bị đầu dò tiên tiến với nhiều kênh quan sát, bao gồm kênh truyền hình màu, kênh hồng ngoại hình ảnh (IIR) và các cảm biến khác, giúp cải thiện khả năng nhận diện mục tiêu trong mọi điều kiện chiến đấu.
(Theo ESD)
Vũ khí nhiệt áp – công nghệ của tử thần trên chiến trường hiện đại
Tự động hóa mặt đất: Công nghệ đột phá trong vận tải quân sự
