"Cởi trói" cho sâm Việt: Điểm yếu chí tử cản trở phát

So với tiềm năng và định hướng phát triển sâm Việt Nam (SVN) theo Chương trình phát triển SVN đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, phải thẳng thắn nhìn nhận việc phát triển SVN trở thành hàng hóa đang rất chậm vì những điểm yếu "chí tử" cần phải giải quyết ngay.

LỖ HỔNG NGHIÊN CỨU

Chúng tôi từng nhiều lần gặp GS-TS Park Jeong-hill (Đại học Quốc gia Seoul, nguyên Chủ tịch Hội Nhân sâm Hàn Quốc) và được ông chia sẻ sự thành công của sâm Hàn là nhờ kinh nghiệm trồng nhân sâm được đúc kết trong 500 năm qua, cùng với việc không ngừng nghiên cứu các phương pháp trồng trọt khoa học và hàng loạt nghiên cứu về dược tính. "Phương pháp trồng trọt chính là tiêu chuẩn để có thể trồng nhân sâm quy mô lớn. Đây là yếu tố quan trọng để sản xuất hàng loạt. Còn nghiên cứu về dược tính chính là tạo những tín chỉ về giá trị của nhân sâm", GS Park thổ lộ.

Nghiên cứu sâm Việt: Khám phá Điểm yếu chí tử cản trở phát triển bền vững - Ảnh 1. — Thủ tướng Phạm Minh Chính rất quan tâm đến việc phát triển sâm Việt

Đầu tháng 6 vừa qua, chúng tôi gặp lại vị giáo sư này, ông còn thừa nhận "SVN là báu vật không chỉ ở VN mà cả thế giới". So với hơn 13 loài sâm trên thế giới thì hàm lượng saponin (thành phần chính trong các loài sâm) toàn phần của SVN cao hơn, so với riêng sâm Hàn thì saponin toàn phần của SVN cao khoảng 5 lần. "Nhưng nếu không có nghiên cứu khoa học, sâm Việt sẽ không thể trở thành một sản phẩm hàng đầu thế giới. Người ta chỉ dùng sâm Việt khi có nhiều bằng chứng khoa học cho thấy có lợi ích sức khỏe", GS Park chia sẻ.

Trên bản đồ thảo dược thế giới, SVN rõ ràng là một viên ngọc quý. Hàm lượng saponin toàn phần của SVN cao hơn sâm Hàn Quốc khoảng 5 lần như thừa nhận của GS Park khiến chúng ta đáng tự hào. Nhưng nghịch lý ở chỗ SVN vẫn như kho báu chưa mở hết "niêm phong" vì thiếu những chiếc chìa khóa khoa học.

Nghiên cứu sâm Việt: Khám phá Điểm yếu chí tử cản trở phát triển bền vững - Ảnh 2. — GS-TS Park Jeong-hill (phải) và con trai đến VN để nghiên cứu và trồng sâm Việt

Nếu lấy sâm Hàn Quốc làm chuẩn, khoảng cách hiện ra rất rõ. Hơn 15.000 công trình nghiên cứu về nhân sâm Hàn Quốc đã được công bố, còn sâm Việt chỉ dừng lại ở con số hàng trăm. Các chuyên gia trong nước cũng đồng thuận rằng nghiên cứu SVN vẫn ở giai đoạn sơ khai, thiếu tiêu chuẩn chất lượng, chưa có phân tích toàn diện thành phần hóa học, quy mô nhỏ, và đặc biệt là gần như không có thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn.

GS-TS Trần Công Luận, Hiệu trưởng Trường ĐH Tây Đô, nhấn mạnh: "Nếu không có nghiên cứu bài bản và chuẩn hóa, sâm Việt khó có thể vươn ra thế giới". Ông đề xuất áp dụng công nghệ phân tích tiên tiến như CAD/MSI, NMR để định danh saponin và polysaccharide; xây dựng tiêu chuẩn chất lượng đạt ISO hoặc Ph.Eur; và triển khai các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có kiểm soát (RCTs)…

Nghiên cứu sâm Việt: Khám phá Điểm yếu chí tử cản trở phát triển bền vững - Ảnh 3. — TS Phạm Quang Tuyến, người dành nhiều tâm huyết nghiên cứu sâm Lai Châu, cho rằng cần đầu tư trung tâm nghiên cứu đạt chuẩn khu vực và quốc tế

Vấn đề không chỉ nằm ở chuyên môn mà còn ở hạ tầng. Theo báo cáo của Sở KH-CN tỉnh Kon Tum (cũ), năng lực nghiên cứu và phát triển (R&D) về sâm Ngọc Linh (SNL) của doanh nghiệp còn hạn chế, thiếu phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế, chưa có trung tâm kiểm định độc lập, không hình thành được chuỗi giá trị khép kín từ giống, vùng trồng đến chế biến, thương mại.

TS Phạm Quang Tuyến, người dành nhiều tâm huyết nghiên cứu sâm Lai Châu (SLC), cho rằng để tạo lợi thế "thượng phong" cho sâm Việt, nhà nước cần cấp kinh phí nghiên cứu dài hạn, khuyến khích công bố quốc tế, đầu tư trung tâm nghiên cứu đạt chuẩn khu vực và quốc tế, đồng thời nâng cao năng lực R&D cho doanh nghiệp. Nếu không, lợi thế quý giá như lượng saponin toàn phần của SVN cao hơn sâm Hàn Quốc khoảng 5 lần chỉ là để "thắng lợi tinh thần".

THỊ TRƯỜNG SÂM Việt Nam LOẠN TÊN, LOẠN CHẤT

Nếu khoa học là nền móng thì thương mại là con đường để sâm Việt bước ra thế giới. Nhưng con đường ấy dường như đang đầy "ổ gà". Trên thị trường, tình trạng loạn tên và loạn chất SVN diễn ra tràn lan. SNL bị gắn lên đủ loại sản phẩm, từ rượu ngâm tới viên nang… mà thành phần, hàm lượng còn mập mờ. SLC cũng chịu chung số phận, bị pha trộn hoặc giả mạo. Đáng lo ngại hơn là sự xâm nhập của dã tam thất nhập lậu từ Trung Quốc đội lốt SNL, SLC được bán với giá cực kỳ rẻ, chất lượng không kiểm soát, khiến uy tín sâm Việt bị xói mòn.

Nghiên cứu sâm Việt: Khám phá Điểm yếu chí tử cản trở phát triển bền vững - Ảnh 4. — Phòng nghiên cứu giống sâm Ngọc Linh của Công ty TNHH Sâm Sâm. Sâm Việt cần được đầu tư nghiên cứu nhiều hơn và ở quy mô lớn hơn

GS Nguyễn Minh Đức (Khoa Dược, Trường ĐH Tôn Đức Thắng) cảnh báo: "Thị trường sâm đang ở mức báo động. Sâm không rõ nguồn gốc, nhập lậu, giả mạo tràn lan… gây thiệt hại không chỉ cho doanh nghiệp mà cả người tiêu dùng". Thực tế, chỉ cần vài cú nhấp chuột, ai cũng có thể mua được "SNL", hoặc "SLC" qua mạng giá rẻ từ vài chục lần đến cả trăm lần SNL chuẩn, nhưng đích thị hầu hết đó là sâm nhập lậu từ Trung Quốc.

Nghiên cứu sâm Việt: Khám phá Điểm yếu chí tử cản trở phát triển bền vững - Ảnh 5. — Ông Trần Đức An, Tổng giám đốc Công ty CP SNL Tu Mơ Rông Kon Tum, tâm huyết với sâm Việt

Cần phải đặt câu hỏi, Việt Nam đang đấu tranh rất quyết liệt với hàng giả, hàng lậu, nhưng tại sao nạn mua bán sâm đội lốt sâm Việt chuẩn vùng Ngọc Linh, Lai Châu qua mạng vẫn diễn ra sôi động, công khai như vậy? Ông Trần Đức An, Tổng giám đốc Công ty CP SNL Tu Mơ Rông Kon Tum, cho rằng muốn cạnh tranh quốc tế, cần xây dựng bộ tiêu chuẩn quốc gia về chất lượng và truy xuất nguồn gốc từ giống, chăm sóc, thu hoạch, chế biến, đóng gói; đồng thời áp dụng công nghệ QR code hoặc blockchain để bảo đảm minh bạch. TS Phạm Quang Tuyến bổ sung SLC cũng cần quy trình canh tác, chế biến, bảo quản đạt chuẩn GACP-WHO, OCOP, VietGAP, Organic, và đăng ký thương hiệu quốc gia.

Nghiên cứu sâm Việt: Khám phá Điểm yếu chí tử cản trở phát triển bền vững - Ảnh 6. — Cô gái này này làm clip rao bán sâm trên mạng với giá rẻ không tưởng và nói đó là SNL. Thực chất đây là sâm nhập lậu từ Trung Quốc

Bài học từ Hàn Quốc là minh chứng rõ ràng. Đầu những năm 1940, khi nhân sâm giả tràn lan, họ lập thương hiệu "Sâm Chính phủ" Cheong Kwan Jang (CKJ), đóng dấu nhà nước bảo hộ trên bao bì. Từ đó, CKJ trở thành biểu tượng quốc gia, bảo đảm uy tín và chất lượng. Hàn Quốc còn có cả tạp chí chuyên ngành Journal of Ginseng Research từ năm 1976, giúp phổ biến nghiên cứu và nâng tầm thương hiệu.

Sâm Việt nếu muốn định vị ở tầm quốc gia thì không thể để thị trường tự xoay xở trong hỗn loạn. Một chiến lược thương hiệu được nhà nước bảo trợ, kết hợp quản lý chặt chẽ và chuẩn hóa toàn chuỗi là điều bắt buộc.

Nghiên cứu sâm Việt: Khám phá Điểm yếu chí tử cản trở phát triển bền vững - Ảnh 7. — Nhân sâm Hàn Quốc được cho là không tốt bằng sâm Việt, nhưng trở thành biểu tượng quốc gia, mang lại hàng trăm triệu USD mỗi năm

Để phát triển sâm Việt mạnh mẽ, bền vững cần nhiều yếu tố, nhưng việc nghiên cứu, làm thương hiệu và thị trường là những yếu tố hết sức quan trọng. Nếu không sớm "bịt lỗ hổng" này, sâm Việt giống như kho báu chưa được khai mở cửa chính, và cơ hội vàng để sâm Việt trở thành hàng hóa thật sự với kỳ vọng là "cây dược liệu tỉ USD" sẽ trôi qua như chưa từng tồn tại. (còn tiếp)

Công ty CP Công nghệ cao Thái Minh (Thái Minh Hitech) vừa khởi công xây dựng Viện Nghiên cứu sâm và dược liệu VN (VIGH) tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc (TP.Hà Nội). VIGH đóng vai trò hạt nhân trong chiến lược nghiên cứu, ứng dụng và phát triển các loài dược liệu quý, đặc biệt là SVN. Viện được kỳ vọng sẽ tạo ra các công trình khoa học có giá trị, góp phần nâng cao vị thế của dược liệu Việt trên bản đồ y học quốc tế.