Cụ Nguyễn Văn Tố (1889 - 1947), hiệu Ứng Hoè, sinh ra trong gia đình nhà nho yêu nước, quê gốc ở tỉnh Hà Đông (nay thuộc TP Hà Nội) là nhà tri thức, văn hóa với hiểu biết uyên thâm về lịch sử, văn hóa. Cụ là một trong những người sáng lập và truyền bá chữ quốc ngữ năm 1938.
Theo TTXVN, cụ Nguyễn Văn Tố là Bộ trưởng đầu tiên của Bộ Cứu tế xã hội, người có công lớn trong việc diệt "giặc đói", diệt "giặc dốt” và huy động vật lực chuẩn bị cho công cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
Cách mạng tháng Tám năm 1945 thắng lợi. Ngày 28/8/1945, Chính phủ lâm thời của Chủ tịch Hồ Chí Minh ra tuyên cáo thành lập 13 Bộ, trong đó có Bộ Cứu tế xã hội. Cụ Nguyễn Văn Tố được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời làm Bộ trưởng.
Cụ Nguyễn Văn Tố - người được Chủ tịch Hồ Chí Minh “chọn mặt gửi vàng” làm Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã hội đầu tiên. (Ảnh tư liệu)
Trên cương vị là Bộ trưởng đầu tiên của Bộ Cứu tế xã hội, tuy thời gian không dài (25/8/1945 đến 2/3/1946), nhưng vào thời điểm khó khăn nhất của lịch sử dân tộc, khi chính quyền cách mạng trong tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố có những đóng góp to lớn vào việc giải quyết nạn đói, nạn dốt, hai trong ba loại giặc nguy cấp của cách mạng Việt Nam lúc bấy giờ.
Ngày 2/11/1945, Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố quyết định thành lập Hội cứu đói và trực tiếp đến các địa phương chỉ đạo thành lập Hội cứu đói; kêu gọi các địa phương hưởng ứng lời kêu gọi tương thân, tương ái của Chủ tịch Hồ Chí Minh thực hiện “Hũ gạo cứu đói”, “những ngày đồng tâm nhịn ăn”.
Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố phát động nhiều cuộc vận động quyên góp ủng hộ người lao động nghèo và tổ chức nhiều triển lãm về chủ đề “nạn đói” cuối năm 1944 đầu năm 1945 do thực dân Pháp, phát xít Nhật gây ra. Nhờ đó, đã tạo được phong trào thi đua cứu đói rầm rộ trên cả nước từ các làng, xã cho đến các xí nghiệp sản xuất; làm cho các nhà tư sản, địa chủ bỏ tiền của, thóc gạo cứu đói.
Trong khoảng thời gian 2 tháng (tháng 9 đến tháng 11 năm 1945), Bộ Cứu tế xã hội quyên góp ở 3 miền với số tiền 160.000.000 đồng và tải gạo từ Nam ra Bắc giao cho Hội cứu đói, đóng góp to lớn vào việc giải quyết nạn đói đang có nguy cơ tái diễn.
Cùng với đó, ngày 15/11/1945, Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố chủ trì, phối hợp với Bộ Quốc dân kinh tế ký Nghị định số 41-BKT đưa ra các biện pháp khuyến khích tận dụng nguồn đất đai trồng màu cứu đói và phối hợp Bộ Canh nông tổ chức thêm những cơ sở gia tăng tập thể, dùng nguồn đất công cộng gia tăng sản xuất, chỗ nào có đất trống đều trồng trọt rau màu.
Do vậy, kết quả sản lượng màu tăng gấp 4 lần so với thời kỳ Pháp thuộc, trong 6 tháng (tháng 11/1945 - tháng 5/1946) đạt 614.000 tấn quy ra thóc là 506.000 tấn và nạn đói bị đánh lùi.
Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố (ngoài cùng bên trái) và Chủ tịch Hồ Chí Minh lại lễ mít tinh vận động cứu đói tổ chức trước Nhà hát lớn Hà Nội năm 1945. (Ảnh Tư liệu)
Không chỉ có đóng góp to lớn đối với việc giải quyết nạn đói, Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố cùng với thành viên Chính phủ từng bước thực hiện nhiệm vụ tiêu diệt “giặc dốt”.
Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố chủ trương kết hợp chặt chẽ và có hiệu quả giữa cơ quan học vụ của nhà nước với các đoàn thể cứu quốc để nâng cao dân trí cho hàng triệu đồng bào như: phối hợp với Nha Bình dân học vụ đào tạo cấp tốc những đoàn cán bộ chuyên trách và đưa về các địa phương gây dựng cơ sở.
Trong thời gian ngắn, Bộ Cứu tế xã hội và Nha Bình dân học vụ tổ chức được 3 lớp huấn luyện đào tạo đội ngũ cán bộ bình dân học vụ cho cấp tỉnh mang tên “khóa học Hồ Chí Minh”, “Phan Thanh” và “Đoàn kết”.
Sau khi tham gia huấn luyện, học viên tản về các địa phương trong cả nước tích cực tuyên truyền vận động và trực tiếp dạy chữ cho hàng triệu đồng bào. Nhờ đó, tỷ lệ người không biết chữ giảm xuống, dân trí được nâng lên, có hàng triệu đồng bào tham gia học tập và học tập trở thành nghĩa vụ và quyền lợi của mỗi công dân. Phong trào toàn dân tham gia bình dân học vụ sôi nổi trên khắp cả nước và làm thay đổi cả bộ mặt xã hội vui tươi, khỏe mạnh, tự tin trong bầu không khí độc lập.
Cùng với việc diệt “giặc dốt”, Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã hội Nguyễn Văn Tố đi đầu trong cuộc vận động xây dựng “đời sống mới” và tuyên truyền rộng rãi trong nhân dân, giáo dục tinh thần yêu nước, tinh thần yêu lao động, căm ghét bọn áp bức bóc lột và xây dựng đạo đức cách mạng “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”.
Với tác phong nhanh nhẹn, dứt khoát, gần gũi với người lao động, cụ Nguyễn Văn Tố nhạy bén, chủ động, khéo léo đưa ra những quyết sách đúng đắn, hợp lý, sát cánh cùng Chính phủ chèo lái con thuyền cách mạng vượt qua mọi hiểm nghèo.
