Chưa từng có tiền lệ: 210 tỷ euro tài sản Nga có thể được EU rót cho Ukraine?

Sau khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine năm 2022, EU đã đóng băng phần lớn tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga trong khối, chủ yếu là trái phiếu. Thời gian qua, EU chỉ sử dụng phần lãi phát sinh từ các tài sản này để hỗ trợ Ukraine.

Ngày 3/12, Ủy ban châu Âu đề xuất đi xa hơn: dùng cả phần gốc, tức các khoản tiền mặt hình thành khi trái phiếu đáo hạn để cho Ukraine vay. Khoản vay này sẽ chỉ được hoàn trả nếu Nga sau này chấp nhận bồi thường chiến tranh.

Theo EU, do các lệnh trừng phạt, Nga không được nhận lại cả tiền gốc lẫn tiền lãi, nên các “số dư tiền mặt” này không còn thuộc quyền sở hữu của Moscow. Tổng giá trị tài sản bị phong tỏa vào khoảng 210 tỷ euro, trong đó EU đề xuất cho Ukraine vay 90 tỷ euro trong hai năm 2026–2027.

Euroclear, một tổ chức lưu ký quỹ quốc tế có trụ sở tại Bỉ, nắm giữ phần lớn tài sản của Nga bị phong tỏa tại Liên minh châu Âu. 

Vì sao kế hoạch này gây tranh cãi dữ dội trong EU?

Vấn đề lớn nhất là pháp lý và rủi ro trả đũa. Bỉ – nơi lưu giữ phần lớn tài sản Nga thông qua trung tâm lưu ký Euroclear – lo ngại đây có thể bị coi là hành vi tước đoạt tài sản quốc gia trái phép, chưa từng có tiền lệ trong luật quốc tế.

Chính phủ Bỉ cảnh báo rằng nước này có thể phải gánh chi phí kiện tụng khổng lồ nếu Nga khởi kiện Euroclear hoặc thực hiện các biện pháp trả đũa. Moscow đã khởi kiện đòi bồi thường hàng tỷ USD và gọi kế hoạch của EU là “cướp bóc”.

Một số quốc gia khác như Italy, Czech cũng bày tỏ lo ngại, cho rằng việc bảo lãnh tài chính cho khoản vay có thể gây áp lực lên ngân sách quốc gia và tạo tiền lệ nguy hiểm cho an ninh tài sản ở châu Âu.

Song song với đề xuất gây tranh cãi, Ủy ban châu Âu đưa ra phương án thay thế: EU sẽ tự vay tiền từ thị trường tài chính, dùng ngân sách chung làm bảo lãnh rồi cho Ukraine vay. Tuy nhiên, phương án này cần sự đồng thuận tuyệt đối của toàn bộ 27 quốc gia thành viên.

Điều này khiến khả năng bị phủ quyết rất cao, đặc biệt từ những nước có lập trường thân Nga như Hungary hay Slovakia. Trong bối cảnh người dân châu Âu ngày càng mệt mỏi vì xung đột vũ trang và áp lực tài khóa gia tăng, việc tìm nguồn tài trợ mới cho Ukraine trở nên khó khăn hơn.

Dù theo phương án nào, EU vẫn cam kết tài trợ cho Ukraine trong ít nhất hai năm tới. Câu hỏi đặt ra là ai sẽ gánh rủi ro chính trị, pháp lý và tài chính cho quyết định này.

Mỹ đứng ở đâu trong cuộc tranh luận về tài sản Nga?

Mỹ ủng hộ việc sử dụng tài sản Nga bị phong tỏa nhưng theo hướng khác. Một đề xuất do Washington hậu thuẫn kêu gọi đầu tư khoảng 100 tỷ USD từ tài sản Nga vào các dự án tái thiết Ukraine do Mỹ dẫn dắt, với lợi nhuận quay về Mỹ.

Điều này tạo ra sự khác biệt lợi ích giữa EU và Mỹ, bởi phần lớn tài sản Nga đang nằm ở châu Âu. Việc EU quyết định tiếp tục đóng băng vô thời hạn số tài sản này giúp khối giữ “lá bài chiến lược” trong các cuộc đàm phán tương lai.

Tổng cộng, các nước châu Âu đã viện trợ cho Ukraine khoảng 221 tỷ USD kể từ đầu xung đột, cao hơn mức 134 tỷ USD của Mỹ, cho thấy gánh nặng tài chính đang nghiêng về phía châu Âu.