Thống kê mới nhất của Chi cục Kiểm lâm Đồng Nai cho thấy, trên các cánh rừng thuộc Vườn quốc gia Cát Tiên, Khu bảo tồn thiên nhiên văn hóa Đồng Nai và Công ty TNHH MTV lâm nghiệp La Ngà Đồng Nai (diện tích hơn 42.000 ha, thuộc các xã Trị An, Phú Lý, Thanh Sơn và La Ngà; thuộc các huyện Vĩnh Cửu, Tân Phú và Định Quán cũ) đang tồn tại đàn voi hoang dã với 27 cá thể.
Hàng rào điện chính thức vận hành vào năm 2017, đàn voi được bảo vệ và sinh trưởng
ẢNH: LÊ LÂM
Ông Cổ Tấn Huy, Phó chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Đồng Nai, tự hào: "So với Đắk Lắk, số lượng không bằng, nhưng trên đó chủ yếu voi nhà, còn ở Đồng Nai toàn voi hoang dã. Cho nên Đồng Nai được xem là địa phương có đàn voi hoang dã lớn nhất cả nước và đang sống hưng thịnh khi trong đàn có đầy đủ đực, cái, cá thể trưởng thành và voi con".
Hàng rào điện, ngăn sự xung đột giữa người và voi
Sinh sống ở khu vực voi rừng thường xuyên kéo về quậy phá nương rẫy của người dân, ông Trần Ngọc Nông (ở ấp 2, xã Thanh Sơn, tỉnh Đồng Nai) nhớ lại: "Ngày trước, cứ vào mùa khô sau Tết Nguyên đán, voi rừng thường xuyên kéo về phá hoa màu của người dân dẫn đến sự xung đột rất gay gắt. Nông dân lao động quần quật quanh năm chờ ngày thu hoạch, vậy mà voi kéo đến phá khiến họ tức giận, thế là có sự trả thù".
Theo ông Nông, sự xung đột lên đến đỉnh điểm khi có người bị voi quật tử vong (vào năm 2010), và sau đó có một số voi chết trong rừng nghi bị đầu độc (riêng năm 2010 có 7 con voi chết trong rừng, nghi bị đầu độc - PV). "Từ khi hàng rào điện được xây dựng (năm 2013), sự xung đột giữa voi và người được hạn chế rất nhiều. Hơn nữa, ý thức của người dân cũng được nâng cao nên không còn cảnh đối đầu như ngày trước. Tuy nhiên, thỉnh thoảng voi rừng đạp hàng rào điện ra khu dân cư, nhưng số lượng ít nên sự quậy phá không còn như trước đây", ông Nông cho biết thêm.
Đàn voi rừng ở Đồng Nai hiện tại có 27 con
ẢNH: H.K
Ông Cổ Tấn Huy cho hay, có được thành quả trên, trước hết là nhờ sự quan tâm của lãnh đạo tỉnh Đồng Nai và T.Ư khi đồng ý triển khai xây dựng hàng rào điện ngăn cách voi rừng với nương rẫy của người dân. Nhờ đó, xung đột giảm dần, đàn voi được bảo tồn tốt và ngày càng phát triển. "Từ khi có hàng rào điện, xung đột giữa người và voi rừng hầu như không còn. Đến mùa thu hoạch nông sản, người dân không phải mang nồi niêu, xoong chảo… ra gõ hoặc đốt đuốc để xua đuổi voi vào rừng như trước đây", ông Huy nói thêm.
Xã Thanh Sơn, địa phương trước đây được voi "ghé thăm" nhiều nhất, nhưng từ ngày có hàng rào điện, người dân hiếm khi yêu cầu chính quyền thống kê để hỗ trợ thiệt hại. Một lãnh đạo UBND xã Thanh Sơn cho biết: "Gần đây, voi có vượt qua hàng rào điện, phá hoại hoa màu của người dân, nhưng mất mát không lớn so với trước đây".
Những cuộc đấu trí mới
Theo ông Đặng Văn Long (nguyên Trưởng trạm kiểm lâm Suối Cốp, nay làm Trưởng trạm kiểm lâm Cây Gùi, xã Trị An), sau khi hàng rào điện được xây dựng thì ngăn được voi rừng về quậy phá nương rẫy rất hiệu quả. Tuy nhiên, trong vòng 3 năm trở lại đây, voi bắt đầu biết cách để vượt hàng rào điện.
Một con voi trưởng thành đang đi dạo trong rừng
ẢNH: KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN VĂN HÓA ĐỒNG NAI
"Có 3 cách để vượt qua hàng rào điện. Khi đến hàng rào điện, "ông" dùng chân đạp cho cây (hoặc trụ bê tông) ngã, đè lên sợi dây điện để vượt qua; hoặc dùng ngà đập đứt dây điện; và trường hợp sau cùng là tìm cách trườn qua hào nước bên dưới hàng rào (vào mùa khô cạn nước). "Ông" rất thông minh, khi biết cách vượt qua hàng rào điện, thì những lần sau cứ cách thức này mà làm.
Đặc biệt, "ông" đi cả chục cây số, nhưng đều biết quay lại vị trí cũ để vào rừng. Tuy nhiên, "ông" không ra thường xuyên và đi mỗi lần chỉ 2 - 3 cá thể nên không quậy phá tàn khốc như trước đây", ông Long cho hay và nói thêm: "Nếu được bảo vệ nghiêm ngặt, tránh được sự xung đột với người, trong thời gian tới, đàn voi rừng ở Đồng Nai tiếp tục sinh trưởng nhiều hơn".
Đồng Nai đã xây dựng 72 km hàng rào điện để ngăn voi rừng xung đột với người dân
ẢNH: LÊ LÂM
Trước đó, tháng 4.2024, nhân viên Khu bảo tồn thiên nhiên văn hóa Đồng Nai tình cờ quay được clip ghi lại cảnh một con voi trưởng thành, rất to lớn (khả năng voi cái vì không có ngà) đi dọc hàng rào điện. Sau đó, con voi này đã đè bật gốc một cây xanh cạnh đó cho ngã lên hàng rào điện, rồi dùng làm bàn đạp nhằm gây hư hại hệ thống điện, thoải mái vượt qua. Clip này cho thấy voi rất thông minh và biết cách phá hàng rào điện là có thật chứ không phải do con người suy đoán.
Đối phó với tình hình trên, Chi cục Kiểm lâm Đồng Nai đã gửi văn bản, đề nghị khu bảo tồn tăng cường công tác tuần tra, phối hợp xử lý các sự cố đối với những đoạn hàng rào điện do voi rừng gây ra. Đồng thời, tuyên truyền các hộ dân cắt bỏ cây trồng khác sát hàng rào điện để khi voi rừng có quật đổ cây không ảnh hưởng đến hoạt động của hàng rào điện.
Đàn voi ở Đồng Nai vượt qua đường để băng rừng, được người dân chụp lại
ẢNH: H.K
Thế nhưng với trí khôn của mình, voi không hề bỏ cuộc. Không còn cây trồng sát hàng rào điện, voi tìm các cây xanh ở xa hơn quật ngã rồi tiếp tục vượt vào nương rẫy của người dân. "Qua những hình ảnh từ bẫy ảnh thu thập được, chúng tôi phát hiện, ngoài việc đạp ngã cây xanh để phá hàng rào, gần đây voi đang thử dùng ngà để đẩy hàng rào nghiêng ngã. Vì có thể ngà không dẫn điện nên voi thoải mái sử dụng. Có thể nói đây là cuộc đấu trí giữa voi và người. Một bên ra sức ngăn chặn, một bên thì tìm mọi cách để vượt qua", ông Cổ Tấn Huy ví von. (còn tiếp)
Hàng rào điện được xây dựng ra sao?
Vào năm 2013, Đồng Nai bắt đầu triển khai xây dựng 50 km hàng rào điện ngăn cách voi từ rừng tự nhiên vào khu dân cư và nương rẫy tìm thức ăn. Đây cũng là địa phương đi đầu trong việc xây dựng hàng rào điện, một hạng mục nằm trong dự án khẩn cấp bảo tồn voi của tỉnh Đồng Nai, với vốn đầu tư hơn 74 tỉ đồng (ngân sách T.Ư 80% và địa phương 20%). Đến năm 2019, UBND tỉnh Đồng Nai tiếp tục cấp thêm 30 tỉ đồng để xây dựng thêm 22 km hàng rào điện (hiện hàng rào điện giai đoạn 2 đã xây dựng xong, chuẩn bị bàn giao đưa vào sử dụng).
Hàng rào được xây dựng 2.227 cột bê tông, cao 2,2 m, trên đó gắn 4 sợi dây cáp dẫn điện. Điện có được từ năng lượng mặt trời tích vào bình ắc quy 24 V. Cứ 5 km đặt 1 bình ắc quy, dọc theo hàng rào. Sau đó thông qua bộ phát xung (công nghệ New Zealand) nâng điện thế lên 6.000 - 11.000 V rồi phát vào dây rào điện theo hình thức phát - tắt trong khoảng thời gian rất ngắn, chỉ 1/3 giây, nên khi người đụng vào sẽ giật bắn ra, nhưng không nguy hiểm đến tính mạng. Đối với voi và các loài thú khác cũng vậy, chỉ gây hoảng sợ và không dám lại gần. Toàn bộ hàng rào có tổng cộng 26 cổng chính và 129 cổng phụ dành cho người dân ra vào nương rẫy canh tác và thu hoạch nông sản. Ngoài ra, lực lượng kiểm lâm còn xây 6 chảo nước lớn và đặt muối khoáng để cung cấp nước uống cũng như thức ăn thêm cho voi.
