NGUY CƠ VỚI VOI VẪN RẤT NGHIÊM TRỌNG
* Theo thống kê, ước tính những năm 1990, Việt Nam còn khoảng 1.000 - 1.500 cá thể voi, song đến nay số lượng sụt giảm mạnh. Ông chia sẻ rõ hơn về tình trạng sụt giảm này?
- Việt Nam là một trong 13 nước có loài voi châu Á sinh sống. Tương tự một số nước trong khối, Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức lớn trong công tác bảo tồn loài voi. Các nghiên cứu điều tra gần đây cho thấy Việt Nam hiện còn chưa tới 200 cá thể voi, được phân bố ở các tỉnh Đồng Nai, Đắk Lắk, Nghệ An, Hà Tĩnh, Đà Nẵng (khu vực tỉnh Quảng Nam trước đây) và Sơn La. Sự suy giảm số lượng voi diễn ra trong thời gian dài, đặc biệt nghiêm trọng trong thập niên 1990, trước khi Chính phủ phải ban hành và triển khai những biện pháp khẩn cấp bảo tồn voi.
Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ NN-MT)
ẢNH: NGUYỄN QUỲNH
Hiện nay, nguy cơ đối với sự tồn tại của voi ở Việt Nam vẫn rất nghiêm trọng. Điều này thể hiện ở các yếu tố như: số lượng voi ít và không rõ về cấu trúc đàn; môi trường sống bị thu hẹp; tình trạng phân mảnh của các đàn voi và xung đột giữa voi với con người. Công tác bảo tồn voi hoang dã càng trở nên khó khăn hơn vì liên quan đến những vấn đề KT-XH và sinh kế của cộng đồng địa phương xung quanh khu vực có voi sinh sống.
* Chính phủ, bộ, ngành cũng như các địa phương đã triển khai nhiều chương trình, kế hoạch để bảo tồn voi, nhưng có vẻ hiệu quả chưa như mong đợi. Nguyên nhân mấu chốt do đâu, thưa ông ?
- Trong những năm qua, chúng ta đã bước đầu kiểm soát được tình trạng suy giảm nhanh của các quần thể voi. Tuy nhiên, voi là loài chỉ thị, là một mắt xích quan trọng của hệ sinh thái rừng, việc bảo tồn một loài đang suy giảm mạnh luôn là thách thức lớn.
Khó khăn cốt lõi hiện nay là thiếu cơ sở khoa học đầy đủ để phục vụ quản lý. Ví dụ như thông tin về cấu trúc quần thể, sức khỏe của voi, vùng sống, khu vực phân bố và sự tương tác giữa các đàn voi… Ngoài ra, công tác nghiên cứu còn thiếu thống nhất, cơ chế đặc thù hỗ trợ người dân bị thiệt hại do xung đột voi - người còn hạn chế; năng lực phối hợp giữa các bên liên quan trong công tác bảo tồn voi còn yếu.
KẾ HOẠCH BẢO TỒN DÀI HẠN 30 NĂM
* Cuối năm 2024, Bộ NN-PTNT công bố Kế hoạch hành động bảo tồn voi tại Việt Nam đến năm 2035, tầm nhìn 2050 (VECAP 2022). Theo ông, điểm mới, khác biệt trọng tâm của kế hoạch hành động lần này so với các chương trình, kế hoạch đã triển khai là gì ?
- VECAP 2022 có một số điểm mới, khác biệt so với các chương trình trước đây. Thứ nhất, kế hoạch được xây dựng với tầm nhìn dài hạn, gắn với mục tiêu 30 năm, qua đó định hướng bài bản và liên tục cho công tác bảo tồn voi thay vì những dự án ngắn hạn.
Thứ hai, kế hoạch được xây dựng theo phương thức tiếp cận khoa học và hệ thống hơn. Thay vì chỉ điều tra trong thời gian ngắn, chúng ta sẽ tiến hành giám sát quần thể voi hằng năm, thu thập dữ liệu dài hạn để có bằng chứng khoa học chính xác về những mối đe dọa, sự biến động tăng giảm của đàn/quần thể, phục vụ công tác quản lý và bảo tồn voi một cách thích ứng.
Thứ ba, kế hoạch chú trọng nghiên cứu và xử lý đồng bộ các vấn đề then chốt: thu thập dữ liệu, hiểu quần thể, sinh cảnh voi và xung đột voi - người. Từ dữ liệu khoa học đó mới tiến hành các giải pháp cụ thể về bảo tồn quần thể, bảo vệ hoặc cải thiện sinh cảnh voi, giảm thiểu xung đột voi - người, nâng cao nhận thức và tăng cường năng lực cho cán bộ bảo tồn voi.
Thứ tư, kế hoạch tạo điều kiện để địa phương và các bên liên quan tham gia tối đa. Các tỉnh chủ động đề xuất các hoạt động, giải pháp phù hợp với thực tiễn, đồng thời phải cam kết thực hiện, qua đó tăng trách nhiệm, hiệu quả triển khai.
Thứ năm, mọi hoạt động đều được xây dựng theo khung thống nhất, áp dụng mô hình SMART (cụ thể - lượng hóa - khả thi cao - phù hợp - có hạn định thời gian). Các tỉnh phải bảo vệ đề xuất với ban cố vấn kỹ thuật nên các hoạt động được đề xuất đều có tính thực tiễn, khả thi rất cao.
Tóm lại, trọng tâm bảo tồn voi, bảo vệ sinh cảnh voi và giảm thiểu xung đột voi - người không thay đổi. Nhưng khác biệt quan trọng là kế hoạch lần này có tầm nhìn dài hạn 30 năm (tương đương hơn 1 thế hệ của voi), được thiết kế khoa học, bài bản và gắn chặt với thực tiễn địa phương, từ đó tạo cơ sở vững chắc để bảo tồn voi bền vững trong nhiều thập niên tới.
* Trong triển khai kế hoạch, việc phân bổ nguồn lực cho các địa phương sẽ được thực hiện ra sao ?
- Trong triển khai kế hoạch, các tỉnh chủ động xác định nguồn kinh phí triển khai, đề xuất phân bổ từ ngân sách nhà nước và nguồn lực xã hội hóa.
Ngay từ giai đoạn xây dựng kế hoạch, chúng tôi đã chú trọng huy động nguồn lực xã hội hóa. Quá trình xây dựng có sự tham gia của các tổ chức phi chính phủ, tổ chức quốc tế và các nhà tài trợ. Tại sự kiện công bố VECAP 2022, có 2 tổ chức là Humane World for Animals (HWA, tiền thân là tổ chức HSI) và WWF cam kết hỗ trợ một phần kinh phí cho các hoạt động nghiên cứu khoa học và triển khai VECAP 2022. Đây là minh chứng cho sự đồng hành và chia sẻ trách nhiệm giữa nhà nước, cộng đồng quốc tế và toàn xã hội trong công tác bảo tồn voi.
* VECAP 2022 đưa ra 33 nhóm giải pháp, hành động dành cho voi hoang dã và 21 nhóm giải pháp, hành động dành cho voi nuôi nhốt. Số giải pháp dường như khá nhiều, Bộ NN-MT tính toán chọn những phương án nào để triển khai trước mắt, đảm bảo tính khả thi cao ?
- Các nhóm giải pháp trong VECAP 2022 đều được xây dựng theo mô hình SMART nên rất rõ ràng, cụ thể.
Sau khi công bố VECAP 2022, ngay từ tháng 11.2024, phối hợp với tổ chức HWA, chúng tôi đã tổ chức một khóa tập huấn phương pháp giám sát voi bằng bẫy ảnh tại Vườn quốc gia Vũ Quang (tỉnh Hà Tĩnh) cho gần 40 cán bộ từ 5 tỉnh có voi phân bố và một số trường đại học liên quan.
Từ ngày 10 - 13.9.2025, một mạng lưới kỹ thuật được thành lập, gồm đại diện 5 tỉnh có voi cùng các nhà nghiên cứu trong nước, chuyên gia quốc tế, do HWA hỗ trợ kỹ thuật giai đoạn đầu, để đảm bảo kết nối, trao đổi, hỗ trợ trong quá trình thực hiện các hoạt động của kế hoạch hành động.
Ngay sau khi mạng lưới được thành lập, chúng tôi tổ chức một khóa tập huấn tại Đà Nẵng về giám sát xung đột voi - người và khảo sát vùng phân bố, nhằm cung cấp dữ liệu cơ bản về bản chất xung đột và khu vực voi sinh sống, làm nền tảng cho các giải pháp phù hợp.
Đặc biệt, trong tháng 9.2025, Việt Nam đã đồng tổ chức cuộc họp lần thứ 12 của Nhóm chuyên gia voi châu Á với sự tham gia của gần 130 chuyên gia từ 13 quốc gia và Tuần lễ bảo tồn voi 2025 tại Đồng Nai.
Những sự kiện này không chỉ tạo diễn đàn quốc tế để trao đổi chuyên môn mà còn khẳng định cam kết mạnh mẽ và vai trò chủ động của Việt Nam trong bảo tồn voi ở cấp khu vực, quốc gia. Có thể nói, bước đi đầu tiên và quan trọng nhất của VECAP 2022 chính là giám sát quần thể, sinh cảnh và xung đột voi - người. Từ nền tảng khoa học này, các giải pháp khác sẽ được triển khai một cách bài bản, khả thi và hiệu quả..
* Xin cảm ơn ông !
