Cần sớm áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường

"Cơn khát" nước ngọt và hệ lụy nhãn tiền

Chỉ trong vòng 10 năm (2013 – 2023), lượng tiêu thụ NGKCĐ ở Việt Nam đã tăng từ 3,44 tỷ lít lên 6,67 tỷ lít - gần gấp đôi. Mỗi người Việt Nam hiện tiêu thụ trung bình khoảng 66 lít đồ uống có đường mỗi năm, tương đương 18g đường mỗi ngày từ nguồn này, chiếm đến 36% mức khuyến nghị tối đa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Sự gia tăng này kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng. Theo Bộ Y tế, năm 2021, có tới 26,2% người trưởng thành, tương đương khoảng 17 triệu người đang sống chung với tăng huyết áp. Cùng lúc, khoảng 4,6 triệu người từ 18-69 tuổi mắc bệnh đái tháo đường. Trong khi đó, mỗi năm Việt Nam ghi nhận gần 180.500 ca mắc ung thư mới, với hơn 120.000 ca tử vong. Thừa cân, béo phì - hệ quả trực tiếp của tiêu thụ đường quá mức - đang ngày càng phổ biến: 9,4% trẻ em dưới 5 tuổi và 19% trẻ từ 5 – 19 tuổi bị ảnh hưởng.

Đã đến lúc phải đánh thuế

Dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) đề xuất áp thuế 8% với NGK theo tiêu chuẩn Việt Nam có hàm lượng đường >5g/100ml từ năm 2027. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia y tế và tài chính, thời điểm này đã là quá muộn, và mức thuế suất cũng quá thấp để tạo tác động đáng kể.

“Chúng ta không thể chậm trễ hơn nữa khi mà xu hướng tiêu dùng đồ uống có đường đang gia tăng mạnh, nhất là ở thanh thiếu niên – đối tượng dễ bị ảnh hưởng lâu dài về sức khỏe”, một chuyên gia từ trường Đại học Y tế Công cộng nhấn mạnh.

Nghiên cứu của trường này chỉ ra rằng, nếu áp dụng mức thuế đủ mạnh để tăng giá bán lẻ NGKCĐ lên 20% như khuyến nghị của WHO, Việt Nam có thể giảm tỷ lệ thừa cân và béo phì lần lượt 2,1% và1,5%, ngăn ngừa được 80.000 ca đái tháo đường và tiết kiệm khoảng 800 tỷ đồng chi phí y tế.

Một trong những lập luận phổ biến chống lại việc đánh thuế NGKCĐ là lo ngại làm giảm sản lượng ngành nước giải khát. Tuy nhiên, điều này không hoàn toàn chính xác. Thực tế, thuế TTĐB chỉ áp dụng với NGKCĐ có hàm lượng đường cao. Các doanh nghiệp hoàn toàn có thể chuyển hướng sang sản xuất sản phẩm có hàm lượng đường thấp hoặc không đường, điều đã diễn ra ở nhiều quốc gia khác sau khi áp thuế.

Việc này cũng không gây bất công với các sản phẩm cùng loại vì NGKCĐ là nhóm dễ kiểm soát nhất được sản xuất dây chuyền, có nhãn mác, thông tin dinh dưỡng và sản lượng rõ ràng. Đây là tiền đề để trong tương lai có thể mở rộng đánh thuế với các sản phẩm dùng chất tạo ngọt nhân tạo, siro ngô, bột trà sữa...

Theo ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội, việc bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế TTĐB là nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo vệ sức khỏe nhân dân. Đây cũng là bước đầu trong tiến trình hạn chế sản xuất và tiêu dùng các sản phẩm chứa quá nhiều đường.

Việt Nam không thể tiếp tục đứng ngoài cuộc

Tính đến nay, đã có 107 quốc gia áp dụng thuế đối với đồ uống có đường, trong đó có 7 nước ASEAN như Lào, Campuchia, Thái Lan… Không có lý do gì để Việt Nam tiếp tục chậm trễ trong khi gánh nặng bệnh không lây nhiễm ngày càng nặng nề và xu hướng tiêu dùng đồ uống có đường chưa hề giảm nhiệt.

Dự báo đến năm 2030, Việt Nam có thể có tới 2 triệu trẻ em bị thừa cân, béo phì nếu không có biện pháp can thiệp hiệu quả. Ước tính đến năm 2060, chi phí tổn thất kinh tế do béo phì và các hệ lụy liên quan sẽ hơn 103 tỷ USD, tương đương 2,8% GDP, gấp 28 lần hiện nay.

Thuế TTĐB không phải là “cây đũa thần”, nhưng là giải pháp hiệu quả, chi phí thấp, được WHO và UNICEF khuyến nghị như một chính sách cần thiết để điều chỉnh hành vi tiêu dùng. Trong bối cảnh Việt Nam đã là quốc gia thứ hai trên thế giới ký Công ước quốc tế về Quyền trẻ em, việc chậm trễ đánh thuế NGKCĐ cũng là một cách gián tiếp thỏa hiệp với các nguy cơ gây tổn hại sức khỏe thế hệ tương lai.