Hóa ra, những bức tượng đầu người khổng lồ trên đảo Phục Sinh không chỉ nằm bất động như lâu nay vẫn nghĩ. Chúng đã di chuyển hàng kilômét qua địa hình gồ ghề – một bí ẩn khiến giới khoa học đau đầu suốt hàng thế kỷ.
Và lời giải cuối cùng lại hết sức bất ngờ: chính những bức tượng ấy đã tự “bước đi”.
Kết hợp giữa vật lý học, mô hình 3D và tái hiện các kỹ thuật thời tiền sử, nhóm nghiên cứu thuộc Đại học Binghamton và Đại học Arizona (Mỹ) chứng minh rằng những tượng Moai nổi tiếng của đảo Phục Sinh không cần đến phép thuật, sức người phi thường hay “sự can thiệp của người ngoài hành tinh”, mà chỉ cần vài sợi dây thừng và một chút nhịp điệu.
Những phát hiện mới cho thấy các bức tượng Moai trên đảo Phục Sinh không bị kéo đi mà được "đi bộ" qua đảo đến ngôi nhà mới của mình (ảnh: Trường đại học Binghamton).
“Chỉ cần khiến nó bắt đầu chuyển động, việc di chuyển trên quãng đường dài không còn là vấn đề. Mọi người chỉ cần kéo nhẹ bằng một tay", Giáo sư nhân chủng học Carl Lipo, Trường Đại học Binghamton (Mỹ), đồng tác giả nghiên cứu, chia sẻ.
Theo ông, phương pháp này giúp tiết kiệm năng lượng đáng kể, và khi tượng đã “vào nhịp”, tốc độ di chuyển cũng rất nhanh. Thách thức lớn nhất chính là làm sao để khiến khối đá khổng lồ bắt đầu lắc lư đúng nhịp.
Phát hiện này trùng khớp với truyền thuyết của người Rapa Nui, những cư dân bản địa vẫn kể rằng các bức tượng “tự đi” từ mỏ đá nơi được tạc ra đến vị trí cuối cùng, cách đó tới 16km.
Cùng với Giáo sư Terry Hunt, Giáo sư Lipo đã khảo sát gần 1.000 bức tượng Moai và nhận thấy thiết kế đặc trưng của chúng không hề ngẫu nhiên. Phần đế hình chữ D rộng, hơi nghiêng về phía trước giúp tượng dễ dàng lắc lư tiến lên theo chuyển động hai bên, giống như một “đoàn conga” khổng lồ nặng tới 4 tấn.
“Vật lý học hoàn toàn hợp lý,” Giáo sư Lipo nhấn mạnh. “Các thử nghiệm cho thấy cách thức này hoạt động hiệu quả, và khi tượng càng lớn, tính nhất quán trong cơ chế di chuyển càng rõ rệt. Đó là cách duy nhất khả thi để đưa chúng đi xa".
Để kiểm chứng, nhóm đã chế tạo một bản sao Moai nặng 4,35 tấn, với độ nghiêng đặc trưng hướng về phía trước. Chỉ với 18 người và vài sợi dây thừng, họ đã “cho tượng đi bộ” 100 mét trong vòng 40 phút, nhanh hơn và dễ dàng hơn nhiều so với phương pháp kéo nằm truyền thống.
Bằng chứng không dừng lại ở đó. Mạng lưới "đường Moai" bí ẩn trên đảo Phục Sinh, từ lâu được cho là mang tính nghi lễ, giờ đây dường như đã hoạt động. Các nhà nghiên cứu cho rằng mạng lưới đường xá này được xây dựng riêng để dẫn đường cho những bức tượng khổng lồ di chuyển đến bệ đỡ, hay còn gọi là ahu.
"Mỗi khi họ di chuyển một bức tượng, trông giống như họ đang tạo ra một con đường. Con đường là một phần của việc di chuyển bức tượng," Giáo sư Lipo nói.
Những con đường này rộng khoảng 4,5 mét và hơi lõm, hoạt động như những băng chuyền cổ đại, có tác dụng giữ cho các bức tượng ổn định khi chúng lắc lư về phía trước theo chuyển động zig-zag.
Các giả thuyết trước đây cho rằng những tảng đá khổng lồ này được đặt trên một đường ray ván gỗ và được kéo qua đảo (ảnh: AP).
Một số bức tượng Moai bị đổ dọc theo các con đường cổ còn cho thấy dấu vết cho thấy người dân trên đảo từng nỗ lực dựng chúng đứng dậy.
Trong nhiều thập kỷ, giới chuyên gia tin rằng những khối đá khổng lồ này được vận chuyển bằng xe trượt gỗ - một giả thuyết khó thuyết phục, bởi đảo Phục Sinh hầu như không có cây cối để làm gỗ.
Mô hình “đi bộ” của Giáo sư Carl Lipo vì thế không chỉ hợp lý về mặt vật lý mà còn phù hợp với điều kiện thực tế của hòn đảo.
“Điều đó cho thấy người Rapa Nui vô cùng thông minh,” ông nói. “Họ đã tìm ra cách làm phù hợp nhất với nguồn lực của mình. Chính điều này tôn vinh trí tuệ và khả năng sáng tạo của họ - một bài học quý giá mà chúng ta có thể học hỏi".
Với những người vẫn trung thành với các giả thuyết cũ, Giáo sư Lipo khẳng định: “Hãy tìm bằng chứng cho thấy điều này không thể là ‘đi bộ’, vì đến nay, mọi dữ kiện chúng ta có được đều củng cố cách giải thích đó".
Có vẻ như một trong những bí ẩn lớn nhất của khảo cổ học thế giới cuối cùng cũng đang dần hé lộ.
Năm 2023, các nhà khoa học tiếp tục phát hiện thêm một bức tượng Moai nằm trong miệng núi lửa đã cạn nước sau đợt hạn hán nghiêm trọng, để lộ pho tượng cao 1,5 mét hướng ánh nhìn lên bầu trời.
Đảo Phục Sinh, nằm cách bờ biển Chile khoảng 3.200km, hiện vẫn nổi tiếng toàn cầu với hơn 900 bức tượng Moai do người Rapa Nui chạm khắc từ khoảng năm 1.100 sau Công nguyên - minh chứng trường tồn cho trí tuệ và sức sáng tạo phi thường của con người tiền sử.
