1925 - 1945: Báo chí cách mạng chống chủ nghĩa thực dân
Báo chí Việt Nam bắt đầu hình thành từ cuối thế kỷ 19. Tuy nhiên, dấu mốc lớn nhất là ngày 21.6.1925, khi Báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập ra đời tại Quảng Châu (Trung Quốc). Đây là tờ báo mở đầu cho dòng báo chí cách mạng của Việt Nam, tích cực truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam.
Giai đoạn 1930 - 1945 đã nảy sinh dòng báo chí mới: báo chí cách mạng, chống chủ nghĩa thực dân, mở đường giải phóng cho nhân dân ta, dân tộc ta về tư tưởng và ý thức chính trị, tiến lên giải phóng dân tộc và xã hội.
Một số tờ báo ra đời trong giai đoạn 1925 - 1945
Ảnh: Tư liệu
Nhiều tờ báo cách mạng đã ra đời, tích cực tuyên truyền đường lối cách mạng của Đảng, đồng hành cùng các sự kiện, phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc như: Búa liềm, Đỏ, Tranh đấu, Cờ Vô sản, Việt Nam độc lập, Cứu quốc, Cờ giải phóng…
Báo chí giai đoạn này trở thành vũ khí sắc bén và hiệu quả, góp phần to lớn trong Cách mạng Tháng Tám và thúc đẩy tiến trình phát triển của đất nước.
1945 - 1954: Báo chí kháng chiến chống Pháp
Sau khi nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ra đời (2.9.1945), báo chí cách mạng bước sang một trang mới. Đây là một giai đoạn ngắn trong lịch sử báo chí nước nhà, song báo chí khẳng định được vai trò trong đời sống kháng chiến, góp phần khắc họa được diện mạo, vị thế của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa non trẻ trên bản đồ thế giới. Nhiều cơ quan báo chí lớn ra đời như: Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, Báo Nhân Dân, Tạp chí Cộng sản, Báo Quân đội Nhân dân...
Một số ký họa và khẩu hiệu cổ động toàn dân đi bầu cử đăng trên Báo Quốc hội, năm 1946
Ảnh: Tư liệu
Ngày 2.6.1950, Hội những người viết báo Việt Nam (Hội Nhà báo Việt Nam ngày nay) ra đời. Đến tháng 7.1950, Tổ chức Báo chí quốc tế (OIJ) nhóm họp ở Phần Lan đã công nhận Hội những người viết báo Việt Nam là thành viên chính thức của tổ chức.
Những tin tức từ mặt trận, những bài báo có sức lan tỏa đã động viên tinh thần của chiến sĩ, đồng bào. Báo chí đã góp một phần trong chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ và trong thành công của cuộc kháng chiến chống Pháp.
1945 - 1954: Báo chí trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước
Trong giai đoạn này, báo chí có hai bộ phận: báo chí cách mạng ở miền Bắc và báo chí cách mạng ở miền Nam. Báo chí miền Bắc vẫn được xuất bản đều đặn dù gặp rất nhiều khó khăn do hậu quả của những cuộc chiến tranh phá hoại của Mỹ. Còn bộ phận báo chí cách mạng ở miền Nam phát triển trong hoàn cảnh vô cùng khó khăn của chiến tranh và sự khủng bố, đàn áp của chính quyền Sài Gòn. Hai bộ phận báo chí cùng được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng và cùng hướng đến một mục tiêu chung là giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.
Sắc lệnh số 100 SL/L002 ra đời ngày 20.5.1957 đánh dấu một bước phát triển mới của báo chí cách mạng
Ảnh: Tư liệu
Đặc biệt, Sắc lệnh số 100 SL/L002 ra đời ngày 20.5.1957 đánh dấu một bước phát triển mới của báo chí cách mạng. Đó là luật báo chí đầu tiên ở nước ta đã tạo hành lang pháp lý cho báo chí phục vụ công cuộc xây dựng CNXH ở miền Bắc và đấu tranh giành thống nhất nước nhà.
Ở miền Bắc, hệ thống báo Đảng địa phương được hình thành. Năm 1970, Truyền hình Việt Nam phát sóng thử nghiệm, đánh dấu sự ra đời của loại hình báo chí mới có tên "truyền hình".
Ở miền Nam, Báo Nhân dân miền Nam, Thông tấn xã Giải phóng, Đài Phát thanh Giải phóng, Báo Sài Gòn Giải phóng… ra đời, phát huy sức mạnh và góp phần xứng đáng vào chiến thắng chung của cả dân tộc trong ngày 30.4.1975 lịch sử.
1975 - 1986: Báo chí thời kỳ bao cấp
Sau ngày giải phóng miền Nam, báo chí thống nhất về mặt tổ chức lấy tên gọi là Hội Nhà báo Việt Nam, nâng tầm của báo chí Việt Nam trong giai đoạn này lên một tầm mới.
Hệ thống báo chí phát triển phong phú, bao gồm cả báo chuyên ngành, báo cho các đối tượng. Đặc biệt, tại TP.HCM và ở các tỉnh miền Nam có hàng loạt tờ báo mới xuất hiện. Báo chí trở thành vũ khí xung kích trên mặt trận chống tiêu cực và cũng là nơi xây dựng những điển hình kinh tế mới. Tiếng nói của báo chí giai đoạn này có ý nghĩa to lớn trong yêu cầu đổi mới của đất nước.
Báo chí thời kỳ này đã có sự phát triển hơn về số lượng, phong phú đa dạng về loại hình. Từ hơn 130 tờ báo năm 1975 đã lên tới 241 tờ năm 1986, thể hiện sự tăng trưởng trung bình của báo chí trong một năm là hơn 6 tờ báo.
Năm 1985, theo đề nghị của Hội Nhà báo Việt Nam, Ban Bí thư T.Ư Ðảng đã ra quyết định lấy ngày 21.6 - ngày xuất bản Báo Thanh Niên số đầu tiên, là Ngày Báo chí Việt Nam. Đây là sự ghi nhận vai trò của báo chí trong sự nghiệp cách mạng.
Tuy nhiên, báo chí giai đoạn này còn chịu sự bao cấp, chủ yếu phát hành dựa vào các tổ chức, ít có sự cạnh tranh, thiếu sự đầu tư về chất lượng và hình thức.
Từ 1986 đến nay: Báo chí hiện đại và hội nhập
Từ năm 1986, cùng với công cuộc đổi mới, xóa bỏ bao cấp, báo chí bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ. Đây chính là thời điểm báo chí Việt Nam bắt đầu tiếp cận với nền báo chí hiện đại. Luật Báo chí ra đời năm 1990 tuy ngắn gọn (chỉ có 31 điều) đã khẳng định báo chí là diễn đàn của nhân dân, báo chí không bị kiểm duyệt trước khi in, phát sóng. Nhà nước tạo điều kiện để công dân thực hiện quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí và để phát huy đúng vai trò của mình. Lần đầu tiên, Hội Nhà báo Việt Nam được pháp luật công nhận quyền và nghĩa vụ của mình.
Ngày 21.6.2000, nhân kỷ niệm 75 năm Ngày Báo chí Việt Nam, theo đề nghị của Hội Nhà báo Việt Nam, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành T.Ư Đảng đồng ý gọi Ngày Báo chí Việt Nam là Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam.
Theo thời gian, báo chí ngày càng hiện đại hơn, từ báo in, báo nói, báo hình đến báo điện tử đã phát triển cả về chất lượng và số lượng. Đến cuối năm 2024, cả nước có 884 cơ quan báo chí, trong đó có 137 báo, 675 tạp chí và 72 đài phát thanh - truyền hình. Số lượng người làm việc trong lĩnh vực báo chí khoảng 41.000, trong đó 21.000 người được cấp thẻ nhà báo.
Suốt 100 năm phát triển, báo chí cách mạng Việt Nam luôn là lực lượng nòng cốt trên mặt trận tư tưởng - văn hóa. Báo chí không chỉ là phương tiện thông tin, mà còn là công cụ bảo vệ chế độ, cổ vũ phong trào yêu nước, giữ vững ổn định chính trị và củng cố lòng tin nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Cạnh đó, báo chí còn phản ánh kịp thời nguyện vọng của nhân dân, phát hiện gương người tốt - việc tốt, đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng.
Bước vào kỷ nguyên mới, báo chí Việt Nam đang chuyển mình để thích ứng với xu thế công nghệ, hội nhập quốc tế, hướng đến báo chí chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại hơn.
