Giữa môi trường khắc nghiệt trên cao nguyên Tây Tạng, nơi nồng độ oxy thấp chỉ bằng 2/3 so với vùng đồng bằng, cộng đồng người bản địa vẫn sinh sống khỏe mạnh qua hàng nghìn năm.
Những nghiên cứu gần đây hé lộ cơ chế thích nghi độc đáo, cho thấy tiến hóa của loài người vẫn đang âm thầm tiếp diễn.
Trên các dãy núi cao của Tây Tạng, nơi hầu hết du khách đều dễ gặp tình trạng say độ cao, cộng đồng người bản địa vẫn lao động, sinh hoạt và phát triển bình thường.
Điều này từ lâu đã đặt ra câu hỏi lớn cho giới khoa học: cơ thể họ đã thích nghi như thế nào để sống khỏe trong môi trường thiếu oxy?
Ở Tây Tạng, con người vẫn đang tiến hóa (Ảnh: Getty).
Theo Science Alert, những người không quen sống ở vùng cao thường bị giảm áp suất khí quyển, dẫn đến lượng oxy hít vào sụt mạnh. Tình trạng máu không vận chuyển đủ oxy đến mô có thể gây đau đầu, chóng mặt, thậm chí phù phổi và nguy hiểm đến tính mạng.
Tuy vậy, người Tây Tạng lại gần như miễn nhiễm trước những nguy cơ này.
Nghiên cứu mới của nhà nhân chủng học Cynthia Beall, Đại học Case Western Reserve (Mỹ), đã làm sáng tỏ phần nào bí mật này. Nhóm của bà theo dõi 417 phụ nữ Nepal sống ở độ cao hơn 3.500m để tìm chỉ dấu sinh học phản ánh khả năng thích nghi với điều kiện thiếu oxy.
Chỉ dấu quan trọng được lựa chọn là số lần sinh con khỏe mạnh. Theo nhóm nghiên cứu, phụ nữ có khả năng vượt qua được căng thẳng trong thai kỳ và sinh nở chính là những người mang đặc điểm sinh lý thích nghi rõ rệt nhất, từ đó truyền lại lợi thế cho thế hệ sau.
Kết quả cho thấy những phụ nữ có số lần sinh con khỏe mạnh cao nhất, trung bình 5,2 lần, sở hữu mức hemoglobin ở ngưỡng trung bình thay vì quá cao hay quá thấp.
Tuy nhiên, điểm nổi bật là độ bão hòa oxy của hemoglobin lại rất cao, giúp máu vận chuyển oxy hiệu quả dù lượng oxy trong không khí ít hơn bình thường.
Phát hiện này đặc biệt quan trọng. Mức hemoglobin cao có thể giúp máu mang được nhiều oxy hơn, nhưng lại khiến máu đặc và gây căng thẳng lên tim. Hệ sinh lý của người Tây Tạng dường như đã tìm thấy “điểm cân bằng tối ưu” để tăng khả năng vận chuyển oxy mà không ảnh hưởng đến hoạt động tim mạch.
Không chỉ vậy, những phụ nữ có khả năng sinh sản cao nhất còn cho thấy tốc độ lưu thông máu qua phổi lớn hơn và tâm thất trái, buồng tim bơm máu giàu oxy đi khắp cơ thể, rộng hơn mức trung bình.
Sự kết hợp của các đặc điểm này giúp cơ thể tăng tốc độ vận chuyển oxy, tận dụng tối đa lượng oxy ít ỏi trong không khí loãng của vùng núi cao.
Bên cạnh yếu tố sinh học, một số yếu tố văn hóa như kết hôn sớm cũng ảnh hưởng đến tỷ lệ sinh sản. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu nhận định các đặc điểm sinh lý mới là yếu tố then chốt quyết định khả năng thích nghi vượt trội.
“Đây là một trường hợp hiếm hoi cho thấy chọn lọc tự nhiên đang diễn ra. Hiểu cách những cộng đồng này thích nghi giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình tiến hóa của chính loài người", Beall nhấn mạnh.
Nghiên cứu này không chỉ lý giải sức bền đáng kinh ngạc của người Tây Tạng mà còn mở ra hướng tiếp cận mới cho y học, đặc biệt trong điều trị các bệnh liên quan đến thiếu oxy hoặc tim mạch.
