Trong và sau quá trình điều trị ung thư, người bệnh cần có một chế độ dinh dưỡng và sức khỏe thật tốt để vừa chiến đấu với căn bệnh, vừa đáp ứng được các phương pháp điều trị như hóa trị, xạ trị... và giúp người bệnh hồi phục sau điều trị thành công.
Đa số các bệnh nhân chỉ tập trung vào điều trị mà chưa chú trọng đến chế độ dinh dưỡng. Hoặc không biết điều chỉnh chế độ dinh dưỡng sao cho hợp lý bởi mỗi thể trạng, mỗi loại bệnh lại có những nguyên tắc sử dụng đồ ăn, thức uống khác nhau.
Đừng bao giờ lầm tưởng "cung cấp thêm chất đạm làm khối u to nhanh"
Theo các bác sỹ tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu- Bệnh viện Bạch Mai và Viện dinh dưỡng Quốc gia, để đảm bảo đủ nhu cầu dinh dưỡng, người bệnh cần phải ăn uống đầy đủ thực phẩm, đảm bảo 4 nhóm thức ăn và uống đủ nước.
Chế độ ăn khoa học là: Ít thịt gia súc (bò, lợn, dê...), ăn vừa phải thịt gia cầm (gà, ngan, chim...), ăn thật nhiều cá, rau. Thêm dầu thực vật phù hợp, uống đủ nước và chăm chỉ luyện tập thể dục thể thao.
Tuyệt đối, đừng bao giờ lầm tưởng "cung cấp thêm chất đạm làm khối u to nhanh" và rồi chỉ ăn gạo lứt, muối mè để "khối u nhỏ lại".
Đặc biệt, tuỳ vào từng phương pháp điều trị ung thư mà người bệnh lại có chế độ dinh dưỡng khác nhau. Về cơ bản sẽ dựa trên 4 nguyên tắc sau đây:
1. Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư khi điều trị phẫu thuật
Thời điểm này, bệnh nhân ung thư cần thêm calo và protein để chữa lành vết thương cũng như phục hồi sức khoẻ. Trong đó, ưu tiên các biện pháp dinh dưỡng hỗ trợ qua đường miệng để tối ưu hóa khẩu phần dinh dưỡng. Ngược lại, đối với các bệnh nhân không thể tự nhai, nuốt thì cần có biện pháp thích hợp hơn như ăn qua sonde, dinh dưỡng đường tĩnh mạch….
Đối với một số trường hợp đặc biệt như giải quyết hậu quả sau mổ cắt dạ dày và đường tiêu hóa như hội chứng Dumping, hội chứng ruột ngắn,…thì cần có bác sỹ tư vấn dinh dưỡng riêng,
2. Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư khi xạ trị
Khi xạ trị, người bệnh có thể gặp phải một số tác dụng phụ như buồn nôn, nôn ói, ăn không ngon miệng, thay đổi mùi vị, viêm chân răng, chảy máu chân răng, viêm cơ, tiêu chảy và kém hấp thu do tổn thương ruột, giảm chức năng miễn dịch.
Bệnh nhân nên ăn các thực phẩm mềm, dễ nhai như bột ngũ cốc, sữa, bún, mì, phô mai, trái cây mềm, rau xanh,…Tuyệt đối, tránh các thực phẩm có gia vị cay nồng, cứng, có góc sắc cạnh; đồ ăn mặn, trái cây có vị chua,..
Trường hợp bệnh nhân ung thư đầu và cổ, cần chú ý chăm sóc miệng và răng để làm giảm nguy cơ hỏng răng, lợi hoặc hoại tử mô xương do tia xạ.
Bệnh nhân ung thư cần ăn ít thịt gia súc, giảm gia cầm, nhiều rau xanh, đủ nước
Trường hợp bệnh nhân bị viêm ruột do tia xạ gây ra có thể thành mãn tính với các triệu chứng loét hoặc tắc nghẽn làm tăng nguy suy dinh dưỡng. Viêm ruột mãn tính kết hợp với cắt ruột nhiều gây ra mất chức năng ruột hoặc hội chứng ruột ngắn. Mức độ nặng của bệnh sẽ phụ thuộc vào độ dài và vị trí mất chức năng hay đoạn ruột bị cắt. Tình trạng bệnh lý này sẽ gây ra triệu chứng kém tiêu hóa, kém hấp thu, suy dinh dưỡng, mất nước và bất thường chuyển hóa cơ thể, nặng có thể gây tử vong.
Do đó, ở giai đoạn đầu đòi hỏi nuôi ăn tĩnh mạch và giám sát thường xuyên dịch và điện giải trong nhiều tuần, nhiều tháng.
Giai đoạn sau, người nhà cho bệnh nhân ăn qua tĩnh mạch kết hợp chế độ ăn theo dõi nghiêm ngặt với công thức nuôi ăn qua sonde hoặc chia bữa nhỏ nhiều lần. Các bữa ăn có nhiều carbohydrate phức hợp, ít mỡ, ít oxalate, không có lactose, nhiều protein, chế biến mềm. Đồng thời, cho dùng thuốc giảm nhu động ruột khi cần thiết. Bổ sung nhiều vitamin như B12, axit folic, A, E, K để phòng bệnh. Chú ý giám sát nồng độ chất khoáng huyết thanh để điều chỉnh kịp thời ngay khi có biểu hiện bất thường.
3. Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư khi điều trị hóa chất
Hóa trị liệu là hình thức điều trị hệ thống gây ảnh hưởng toàn bộ cơ thể. Hoạt động của các hóa chất điều trị không chỉ giới hạn với mô ung thư mà còn ảnh hưởng đến các tế bào bình thường khác. Từ đó, gây độc ở nhiều cơ quan, ảnh hưởng đến sự thèm ăn, khẩu phần ăn và chế độ dinh dưỡng. Tác dụng phụ này phụ thuộc vào từng loại hóa chất, liều lượng, thời gian điều trị, các thuốc dùng kèm và đáp ứng của từng cá thể.
Khi điều trị bằng hóa trị liệu có thể gây nên các vấn đề như sau: Suy tủy, ức chế sản xuất bạch cầu, viêm màng nhầy, viêm thực quản, buồn nôn, nôn ói và mệt mỏi, thiếu máu, chức năng hệ miễn dịch giảm sút, bất thường khẩu vị,…
Đặc biệt, hoá trị liệu hoặc xạ trị ở vùng đầu - cổ có thể gây ra sự giảm tiết nước bọt và dẫn đến khô miệng, góp phần làm tình trạng chán ăn càng trầm trọng.
Bất thường vị giác dẫn đến biếng ăn và ăn rất ít, tiêu chảy hoặc táo bón, hay tắc ruột (nhu động ruột bị ức chế có thể xuất hiện). Các triệu chứng ngộ độc dạ dày, ruột thường không kéo dài. Tuy nhiên, ở một số trường hợp điều trị phối hợp nhiều hóa chất có thể gây nặng và kéo dài. Khi điều trị corticosteroid gây ra phá hủy mô, tăng mất kali, protein, và canxi qua nước tiểu, rối loạn chuyển hóa protein....
Từ đó, người bệnh cần: ăn thức ăn mềm hoặc chế biến nhiều nước; nhai kẹo cao su hoặc ăn thêm hoa quả chua lượng vừa phải nhằm tăng tiết nước bọt.
Tránh ăn nhiều dường; ăn ít đồ ướp lạnh; uống nước theo từng ngụm nhỏ trong vài phút; chú ý vệ sinh răng miệng và súc miệng nước muối tối thiểu 4 lần trong ngày.
4. Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư hợp lý sau khi điều trị
Hầu hết các tác dụng phụ có liên quan đến ăn uống của phương pháp điều trị ung thư sẽ biến mất sau khi kết thúc điều trị. Nhưng một số tác dụng phụ có thể kéo dài trong một thời gian. Ăn uống tốt, đầy đủ dinh dưỡng sẽ giúp người bệnh lấy lại sức mạnh, niềm tin, xây dựng lại mô và hồi phục thể trạng tốt để chiến thắng bệnh tật.
(Tổng hợp)
