Gừng xuất hiện trong căn bếp của hầu hết gia đình Việt, vừa làm gia vị, vừa được xem như “thuốc nhà” trị cảm lạnh, đau bụng, buồn nôn. Tuy nhiên, theo lương y Bùi Đắc Sáng, Hội Đông y Hà Nội, việc sử dụng gừng cần phù hợp thể trạng, nếu lạm dụng có thể gây tác dụng ngược.
Người tạng nóng, thường xuyên bị lở miệng, táo bón, ra nhiều mồ hôi hoặc đang trong tình trạng đổ mồ hôi không nên ăn gừng. Việc dùng gừng với lượng lớn và kéo dài có thể khiến cơ thể “bốc hỏa”, gây cảm giác cay rát, khô nóng, thậm chí xuất hiện tình trạng toét mắt, chảy nước mắt sống.
Gừng là cây thân thảo, sống lâu năm, phần thân rễ nạc, phân nhánh xòe như bàn tay. Cây cao khoảng 80–100 cm, lá thuôn dài hình ngọn giáo, hoa màu vàng xanh, mép tím. Loài cây này có nguồn gốc từ Ấn Độ và Malaysia, hiện được trồng phổ biến ở các nước nhiệt đới, trong đó có Việt Nam.
Gừng là gia vị quen thuộc và vị thuốc phổ biến trong Đông y. (Ảnh minh hoạ)
Từ thời các Vua Hùng, tổ tiên người Việt đã biết dùng gừng ăn kèm thịt chim, cá, ba ba để chống lạnh và dễ tiêu. Cùng với hành, tỏi, ớt, tía tô, gừng dần trở thành gia vị quen thuộc trong bữa ăn hằng ngày, đồng thời được sử dụng như một phương thức phòng bệnh dân gian.
Theo Đông y, gừng chứa 2–3% tinh dầu, cùng nhiều hoạt chất cay như zingeron, zingerol, sogal. Mỗi dạng gừng lại có công dụng khác nhau. Gừng tươi (sinh khương) vị cay, tính ấm, giúp chống lạnh, tiêu đờm, cầm nôn, hỗ trợ tiêu hóa. Gừng nướng cháy (thán khương) thường dùng trị đau bụng do lạnh, tiêu chảy. Gừng khô (can khương) có tác dụng tán hàn, chữa cảm lạnh, nôn mửa. Vỏ gừng (khương bì) lại được dùng để lợi tiểu, giảm phù thũng.
Nhờ những đặc tính này, gừng là thành phần trong nhiều bài thuốc Đông y chữa cảm lạnh, ho đờm, đau bụng. Một số cách dùng phổ biến như sắc nước gừng tươi với hành để uống nóng khi bị cảm, hoặc kết hợp gừng với chanh, mật ong, rượu để giảm ho, khó thở. Gừng nướng kỹ có thể dùng ngậm trị ho đờm; gừng tươi giã nát đắp ngoài giúp giảm đau do chấn thương nhẹ.
Trong dân gian, nhiều người còn nhai một lát gừng hoặc uống một ngụm rượu gừng trước khi ra ngoài sớm để phòng trúng gió, mệt mỏi. Tuy nhiên, các thầy thuốc khuyến cáo đây chỉ là biện pháp hỗ trợ, không nên lạm dụng.
Theo lương y Bùi Đắc Sáng, gừng dù tốt nhưng không phải “vị thuốc vạn năng”. Người có bệnh lý nền, thể trạng nóng trong hoặc đang gặp các triệu chứng kể trên cần thận trọng khi sử dụng. Tốt nhất, nên tham khảo ý kiến thầy thuốc để dùng gừng đúng cách, tránh lợi bất cập hại.
