Nhiều người cho rằng nhà phát minh và doanh nhân Thomas Edison, người đã tạo ra hệ thống chiếu sáng và điện thương mại đầu tiên tại Mỹ, chính là “cha đẻ” của bóng đèn điện.
Nhưng theo Giáo sư Ernest Freeberg - nhà sử học và tác giả của một cuốn sách về cách chiếu sáng điện đã thay đổi nước Mỹ - câu chuyện thực sự phức tạp và thú vị hơn thế.
Nó cho thấy những phát minh phức tạp không được tạo ra bởi một thiên tài duy nhất, bất kể người đó có tài năng đến đâu, mà bởi nhiều bộ óc và bàn tay sáng tạo cùng làm việc về một vấn đề.
Tạo ra ánh sáng và truyền tải ánh sáng
Vào những năm 1870, Edison đã chạy đua với các nhà phát minh khác để tạo ra ánh sáng từ dòng điện. Người Mỹ rất muốn bỏ đèn khí và đèn dầu để chuyển sang thứ gì đó sạch hơn và an toàn hơn nến và đèn khí.
Khi Edison bắt đầu thực hiện thử thách này, ông đã học hỏi từ nhiều ý tưởng của các nhà phát minh khác. Tất cả họ đều cố gắng tìm ra cách truyền dòng điện qua một sợi carbon mỏng bọc trong thủy tinh, làm cho nó đủ nóng để phát sáng mà không bị cháy.
Ví dụ, tại Anh, nhà hóa học Joseph Swan đã được cấp bằng sáng chế cho bóng đèn sợi đốt và thắp sáng ngôi nhà của mình vào năm 1878. Sau đó, vào năm 1881, tại một triển lãm lớn về điện ở Paris, Edison và một số nhà phát minh khác đã trình diễn bóng đèn của mình.
Phiên bản của Edison có vẻ là sáng nhất và bền nhất. Năm 1882, ông kết nối nó với một hệ thống hoàn chỉnh, thắp sáng hàng chục ngôi nhà và văn phòng ở trung tâm Manhattan.
Nhưng bóng đèn của Edison chỉ là một phần của một hệ thống phức tạp hơn nhiều, bao gồm một máy phát điện lớn cùng với một mạng lưới dây điện ngầm và các loại đèn mới. Edison cũng đã tạo ra đồng hồ đo lượng điện mà mỗi hộ gia đình sử dụng, để ông có thể tính toán mức giá cho khách hàng.
Bản phác thảo Nhà ga Pearl Street của Edison tại số 255-257 phố Pearl, khu tài chính của Thành phố New York. Nhà ga này, sản xuất điện bằng cách đốt than, bắt đầu hoạt động vào năm 1882 và hoạt động đến năm 1895 (Ảnh: Earl Morter, IEEE Global History Network/Con Edison, Wikimedia).
Phát minh ra một “nhà máy phát minh”
Tuy nhiên, Edison đã không tự mình giải quyết những thách thức kỹ thuật nói trên.
Tại phòng thí nghiệm trong trang trại của mình ở Menlo Park, New Jersey, Edison đã thuê một đội ngũ kỹ thuật viên lành nghề, là các nhà khoa học được đào tạo bài bản, và ông đã trang bị cho phòng thí nghiệm của mình mọi công cụ và vật liệu tốt nhất khi đó.
Ông thích khoe khoang rằng mình chỉ học hết lớp bốn, nhưng ông có đủ kiến thức để tuyển dụng những người có kỹ năng mà ông còn thiếu. Edison cũng thuyết phục được chủ ngân hàng J.P. Morgan và các nhà đầu tư khác hỗ trợ tài chính để chi trả cho các thí nghiệm của ông và đưa kết quả ra thị trường.
Các nhà sử học thường nói rằng phát minh vĩ đại nhất của Edison chính là xưởng hợp tác này, mà ông gọi là "nhà máy phát minh". Nơi đây đã cho ra mắt những cỗ máy mới tuyệt vời. Edison là người đặt ra chương trình làm việc cho xưởng, và người ta đặt cho ông biệt danh "phù thủy xứ Menlo Park".
Đây chính là khởi đầu của cái mà ngày nay chúng ta gọi là "nghiên cứu và phát triển" - mạng lưới các trường đại học và phòng thí nghiệm tạo ra những đột phá công nghệ ngày nay, từ vắc-xin cứu sinh đến internet, cũng như nhiều cải tiến trong lĩnh vực đèn điện mà chúng ta đang sử dụng.
Khơi nguồn một cuộc cách mạng điện
Mọi người đã tìm ra nhiều cách để sử dụng bóng đèn Edison, chẳng hạn như kéo dài thời gian làm việc sau khi mặt trời lặn, mở các hoạt động vui chơi vào buổi tối như rạp chiếu phim, công viên; các đạo diễn sân khấu và nhiếp ảnh gia có thể điều chỉnh ánh sáng theo ý mình; các bác sĩ sử dụng những bóng đèn nhỏ chiếu sáng tốt hơn trong khi phẫu thuật, và nhiều ứng dụng khác của bóng đèn điện.
Thông qua những ứng dụng này, mối quan hệ giữa ngày và đêm của nhân loại đã được cải thiện rất nhiều. Có lẽ Edison không bao giờ đoán trước được phát minh của ông có giá trị đến mức nào.
Ngày nay, mọi người dễ dàng có đủ ánh sáng chỉ bằng một động tác bật công tắc, nhưng đằng sau đó là cả một mạng lưới các nhà máy điện, đường dây truyền tải và cột điện, đội ngũ các kỹ sư và thợ điện vận hành. Điện lực đã phát triển thành một ngành công nghiệp lớn mạnh, phục vụ hầu hết mọi nhu cầu sản xuất và sinh hoạt của xã hội.
Những chiếc bóng đèn mỏng manh đầu tiên của Edison chỉ là một bước khởi đầu trong cuộc cách mạng điện, góp phần tạo nên thế giới tràn ngập ánh sáng ngày nay.
