Cách đây 10 năm, Trung Quốc đã đưa ra chiến lược "Made in China" nhằm giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu công nghệ nước ngoài và nâng cấp ngành sản xuất trong nước. Với hàng nghìn tỷ Nhân dân tệ đổ vào các dự án cũng như tiền hỗ trợ từ ngân sách, nền kinh tế Châu Á này đã gặt hái được những thành công rực rỡ.
Trong gần 10 mục tiêu nhắm tới của kế hoạch "Made in China" tại Trung Quốc, hầu hết đều đạt được những thành quả quan trọng. Thậm chí nước này còn đứng đầu về mảng xe điện và năng lượng mặt trời.
Đáng kinh ngạc hơn, Trung Quốc hiện chiếm gần 70% thị phần đóng tàu biển thế giới, tự sản xuất 50% robot trong nước, tự chủ sản xuất được các thiết bị ngành đường sắt và sở hữu hệ thống đường tàu cao tốc thuộc hàng lớn nhất thế giới.
Trong mảng hàng không, Trung Quốc đã ra đời chiếc COMAC C919 đầu tiên đi vào hoạt động còn hãng DJI là doanh nghiệp sản xuất máy bay không người lái lớn nhất toàn cầu.
Tỷ lệ phụ thuộc nguồn nhập khẩu vào sản xuất so với năm 2003. Mỹ ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc hơn là ngược lại.
Trung Quốc cũng đang thống trị trong mảng đất hiếm và thặng dư thương mại nguyên liệu cho ngành công nghệ đã tăng gấp 3 lần trong 10 năm qua.
Rõ ràng, Trung Quốc đã khiến cả thế giới phải đi hết từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác trong 10 năm bất chấp những khó khăn như giảm tốc kinh tế, rủi ro bong bóng tài sản hay sự cấm vận công nghệ của Phương Tây.
Hàng nghìn tỷ Nhân dân tệ
"Một quốc gia thịnh vượng là khi khoa học công nghệ của quốc gia đó thịnh vượng. Ngành khoa học công nghệ mạnh mẽ là nền tảng của một quốc gia hùng mạnh. Hiện đại hóa Trung Quốc phụ thuộc vào sự tiến bộ của khoa học công nghệ. Sự phát triển chất lượng cao của một quốc gia phụ thuộc vào việc xây dựng động lực tăng trưởng mới thông qua đổi mới trong khoa học và công nghệ", Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phát biểu vào tháng 6/2024.
Quyết tâm của chính quyền Bắc Kinh là cực kỳ rõ ràng với hàng nghìn tỷ Nhân dân tệ đổ vào trợ cấp và hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp tham gia.
Riêng năm 2019, Trung Quốc đã trợ cấp 231 tỷ USD cho công nghiệp. Hiệp hội công nghiệp bán dẫn (SIA) cho biết nếu chỉ tính riêng trong lĩnh vực phát triển chip, Trung Quốc đã cung cấp hơn 123 tỷ USD hỗ trợ tài chính cho đến năm 2021.
Bất chấp những hệ lụy đem lại, Trung Quốc đã đạt được những thành công rõ rệt.
Một ví dụ tiêu biểu là hãng sản xuất xe hơi Windrose Technology, đại diện cho làn sóng khởi nghiệp tại Trung Quốc.
Nếu trước đây người tiêu dùng Trung Quốc ưa chuộng xe hơi nước ngoài thì ngày nay, xe điện nội địa mới là trào lưu được ưa thích.
Đầu tháng 12/2024, hãng Windrose Technology đã bắt đầu giao xe tải điện hạng nặng thế hệ mới cho khách hàng Trung Quốc. Ngoài ra startup này cũng có thêm 5.000 đơn hàng từ Mỹ cùng hàng trăm hợp đồng khác từ Châu Âu.
Được hưởng các chính sách ưu đãi về đất đai cùng hỗ trợ của chính phủ, nhà sáng lập Han Wen của Windrose Technology tự hào khẳng định có thể cung ứng tất cả các bộ phận xe tải điện "Made in China" cho khách hàng.
"Chúng tôi đã thiết kế lại mọi thứ và không bao giờ còn phải phụ thuộc vào hàng nhập khẩu nữa. Chúng tôi có công nghệ tốt nhất từ trước đến nay", anh Han tự hào nói.
Tỷ lệ sản phẩm nội địa đám ứng nhu cầu thị trường chip bán dẫn tại Trung Quốc (%)
Rõ ràng, dù tốn hàng nghìn tỷ Nhân dân tệ cùng các xung đột thương mại, cấm vận công nghệ hay sự dè chừng của Phương Tây thì sự tự do và vươn mình của Trung Quốc, tự chủ được các mảng công nghệ này là hoàn toàn xứng đáng.
Mặc dù Trung Quốc không công khai các mục tiêu cho "Made in China 2025" nhưng tờ Nikkei nhận định tinh thần của kế hoạch này không thay đổi và sẽ thúc đẩy nền kinh tế 1,4 tỷ dân dành nhiều thời gian, nguồn lực hơn để tự chủ công nghệ, sản xuất.
Giám đốc Xiang Songzuo Viện nghiên cứu tài chính Greater Bay Area tại Thâm Quyến cho rằng khẩu hiệu "Made in China" không nắm bắt đầy đủ ý định của chính sách công nghiệp Trung Quốc nên các quan chức không đưa ra mục tiêu cụ thể để tránh sự hiểu lầm từ nước ngoài.
Tuy nhiên theo ông Xiang, vốn là một cựu quan chức của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC), đồng thời là người đã tư vấn cho các nhà hoạch định chính sách về sáng kiến này, kế hoạch "Made in China" đã thu được kết quả tốt khi thu hẹp khoảng cách công nghệ với các nước phát triển và thiết lập vị thế dẫn đầu của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất toàn cầu.
Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế trưởng Max Zenglein tại Viện nghiên cứu Trung Quốc Mercator ở Berlin cho biết cường quốc Châu Á không nhất thiết có nhu cầu dẫn đầu trong mọi lĩnh vực công nghệ mà chỉ đơn thuần là muốn tự chủ để "có một giải pháp thay thế" trước kỹ thuật nhập khẩu từ nước ngoài.
"Họ đã đạt được tiến bộ to lớn trên mọi lĩnh vực", chuyên gia Zenglein thừa nhận.
Sánh ngang cường quốc khác
Chuyên gia Jeongmin Seong tại Viện McKinsey Global cho biết chi tiêu của Trung Quốc cho nghiên cứu và phát triển đang nhanh chóng tiến gần đến mức trung bình của 38 thành viên trong Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).
Thậm chí xét về giá trị, Trung Quốc hiện chiếm 34% sản lượng sản xuất toàn cầu, tăng từ 19% vào năm 2010. Năm 2023, Trung Quốc đã lắp đặt nhiều robot công nghiệp hơn toàn bộ phần còn lại của thế giới cộng lại.
Chênh lệch kim ngạch thương mại trong các mảng liên quan công nghệ đang nghiêng dần về phía có lợi cho Trung Quốc (tỷ USD)
Nếu đánh giá các mục tiêu chính của "Made in China" thì Trung Quốc đã đạt được tiến bộ rõ rệt trong việc thay thế các thành phần công nghiệp nước ngoài bằng các phiên bản trong nước.
Số liệu của Gavekal Dragonomics cho thấy nhập khẩu cho ngành sản xuất tại Trung Quốc vốn chiếm 10% GDP trong khoảng 2016-2021 thì nay đã giảm xuống còn 8,5%.
Giống như ví dụ Windrose ở trên, thị trường sản xuất tại Trung Quốc đang chuyển mình nhanh chóng với sự trỗi dậy của các startup địa phương.
Trong mảng xe hơi, năm 2020 Trung Quốc chỉ xuất khẩu 1,08 triệu xe, gần bằng số xe nhập khẩu và chỉ bằng một nửa số xe Hàn Quốc xuất khẩu khi đó. Thế nhưng kể từ đó, nước này không chỉ vượt qua Hàn Quốc mà còn vượt qua Nhật Bản, Đức và Mỹ để trở thành nước xuất khẩu xe hàng đầu thế giới.
Lượng xe xuất xưởng trong năm nay tại Trung Quốc dự kiến sẽ đạt gần 6 triệu chiếc.
Mục tiêu "Made in China" được vạch ra cách đây 10 năm là Trung Quốc sẽ bán được 3 triệu xe năng lượng tái tạo được sản xuất nội địa vào năm 2025. Thế nhưng mục tiêu này đã bị vượt qua từ lâu khi gần 9,5 triệu xe điện đã được bán tại Trung Quốc vào năm 2023.
Các nhà sản xuất xe điện địa phương như BYD hiện đang xuất khẩu trên toàn thế giới và cạnh tranh trực tiếp với Tesla cũng như các thương hiệu hàng đầu khác của Phương Tây hay Nhật Bản.
Tương tự, báo cáo của Wood Mackenzie cho thấy Trung Quốc cũng thống trị mảng năng lượng mặt trời nhờ những khoản đầu tư lên tới hơn 130 tỷ USD cho riêng năm 2023.
Tính toán của Wood Mackenzie cho thấy Trung Quốc hiện chiếm hơn 80% tổng công suất sản xuất trên toàn chuỗi cung ứng năng lượng mặt trời, đạt được mục tiêu đặt ra của chương trình "Made in China".
Tại các mảng khác, dù chưa đạt được mục tiêu cuối cùng hay có sự dẫn đầu nhưng Trung Quốc cũng đang trỗi dậy mạnh mẽ.
Ví dụ số liệu của Shenzhen Gaogong Industry Research cho thấy Trung Quốc chưa đưa thị phần robot công nghiệp sản xuất trong nước lên 70% vào năm 2025 được nhưng các thương hiệu robot nội địa của nền kinh tế này đã chiếm phần lớn doanh số năm 2023.
Thậm chí những con số này còn chưa bao gồm doanh số của Kuka một nhà sản xuất robot hàng đầu của Đức do nhà sản xuất thiết bị gia dụng Trung Quốc Midea sở hữu.
Với sự thúc đẩy từ Kuka, Trung Quốc đang đi đúng hướng để đạt được mục tiêu đặt ra là tăng gấp đôi tỷ lệ triển khai robot công nghiệp năm 2020 là 246 trên 10.000 công nhân nhà máy vào năm 2025. Trong năm 2023, Trung Quốc đã đạt được mức 470/10.000 công nhân nhà máy.
Trong lĩnh vực đóng tàu, Trung Quốc hiện đã vượt xa bất kỳ đối thủ nào, nhưng vẫn chưa đạt được mục tiêu chiếm một nửa thị trường thế giới đối với các loại tàu chuyên dụng như tàu chở khí đốt tự nhiên hóa lỏng, vốn vẫn là sở trường của Hàn Quốc.
Tương tự như vậy, trong khi chiến lược đặt mục tiêu bắt đầu sản xuất máy bay phản lực chở khách thân rộng trong nước vào năm 2025, các hãng hàng không Trung Quốc mới chỉ bắt đầu đưa máy bay phản lực thân hẹp đầu tiên do nước này tự sản xuất, COMAC C919, vào hoạt động.
Ở mảng chip bán dãn, "Made in China" đặt mục tiêu đáp ứng 49% nhu cầu bán dẫn trong nước bằng sản phẩm nội địa vào năm 2020 và nâng con số lên 75% vào năm 2030. Tuy nhiên tỷ lệ thực tế năm 2020 vẫn chỉ là 16,6% và con số 75% năm 2030 là khó xảy ra.
Bất chấp điều đó, chuyên gia phân tích Dan Wang của Gavekal nhận định Trung Quốc đang tự chủ và thu hẹp dần về khoảng cách công nghệ, đây mới chính là thứ quan trọng mà giới lãnh đạo quan tâm.
"Mọi hành động cản trở của Phương Tây để làm chậm Trung Quốc sẽ chỉ khiến quyết tâm xây dựng cơ sở công nghệ của họ tăng thêm mà thôi", chuyên gia Wang của Gavekal thừa nhận.
*Nguồn: Nikkei
