VN đang có một thứ thấp nhất khu vực, rào cản trong lĩnh vực trị giá hàng nghìn tỷ USD

Lĩnh vực được đề cập đến là bán dẫn và trí tuệ nhân tạo (AI). Đây cũng là hai ngành công nghệ chiến lược đang được chú trọng ở Việt Nam.

Theo các chuyên gia, bước vào cuộc chơi bán dẫn, AI, Việt Nam có lợi thế lớn khi có "dân số vàng" và lực lượng lao động trẻ, ham học hỏi. Tuy nhiên, năng suất lao động của người Việt lại thấp nhất khu vực. Đồng thời, lao động Việt thiếu kỹ năng mềm cũng đang được coi là điểm nghẽn cần tháo gỡ.

Theo số liệu từ Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), năng suất lao động của Việt Nam chỉ bằng 1/10 Singapore và bằng 3/4 so với Trung Quốc. Điều này cho thấy khoảng cách phát triển ngày càng lớn nếu không chuyển đổi mạnh mẽ.

Đây cũng là chủ đề được các chuyên gia, diễn giả trao đổi tại tọa đàm "Thúc đẩy hợp tác quốc tế nhằm phát triển nguồn nhân lực, hạ tầng và chính sách đột phá cho các ngành công nghệ chiến lược tại Việt Nam" chiều 2/10.

Theo đó, ông Trần Văn Xuân, nhà sáng lập kiêm Chủ tịch công ty Brain-Life, cho biết ông bị "dằn vặt" trước thực tế năng suất lao động của Việt Nam thấp nhất khu vực. Ông Xuân đặt câu hỏi: "Chúng ta đang bước vào kỷ nguyên mới như thế nào nếu như một người Singapore làm việc bằng 10 người Việt Nam? Như vậy thì chúng ta cạnh tranh, thi đấu ở đâu?".

Nhà sáng lập kiêm Chủ tịch công ty Brain-Life cho rằng, nguyên nhân chính khiến người Singapore làm việc năng suất hơn người Việt không nằm ở sự chăm chỉ. Bởi vì người Việt chúng ta vốn cần cù. Thay vào đó, nguyên nhân là do chưa hiểu rõ cách vận hành của bộ não và khả năng tập trung.

Vị doanh nhân này lấy ví dụ về bản thân khi học tập tại nước ngoài. Ông cho hay: "Mấy bạn sinh viên người Pháp đi chơi, tiệc tùng đến 5h sáng nhưng đi thi vẫn được điểm A, trong khi mình 'học muốn chết' vẫn điểm B".

Ông Trần Văn Xuân ví sự tập trung giống như một loại tài nguyên, nên cần được quản lý và khai thác hiệu quả thông qua 3 khía cạnh, bao gồm: Tăng công suất tập trung, tăng sự gắn kết vào công việc và đồng thời sử dụng hiệu quả bằng khả năng chuyển đổi linh hoạt giữa trạng thái tập trung và thư giãn.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia đều thừa nhận, lao động Việt Nam có nhiều ưu điểm vượt trội.

Cụ thể, ông Võ Đức Thắng, Chủ tịch Mạng lưới Vin Taiwan chia sẻ: "Tôi đã học tập, sinh sống và làm việc tại Đài Loan (Trung Quốc) được 14 năm. Tôi đã trao đổi rất nhiều với các GS người Đài Loan. Họ đánh giá rất cao về năng lực của sinh viên Việt Nam".

Trên thực tế, sinh viên Việt Nam học tập và nghiên cứu tại Đài Loan có thành tích rất tốt. Nhiều bạn sau đó đi đến nhiều quốc gia khác cũng đạt được kết quả nghiên cứu rất tốt. Theo ông Võ Đức Thắng, nguồn nhân lực vàng là lợi thế đầu tiên của Việt Nam trong các ngành công nghệ chiến lược.

Một lợi thế khác của Việt Nam nằm ở chi phí. Ông Trần Văn Xuân chia sẻ, đối tác của ông tỏ ra ngạc nhiên khi cùng một lượng tiền, trong vòng 18 tháng, ở nước ngoài chỉ làm được nguyên mẫu, trong khi ở Việt Nam đã sẵn sàng tung ra thị trường.

Ngoài ra, một lợi thế nữa là Chính phủ Việt Nam đang có nhiều chính sách để phát triển và thu hút nguồn nhân lực.

Ông Ngô Tuấn Anh, Chủ tịch Mạng lưới Đổi mới sáng tạo và Chuyên gia an ninh mạng (ViSecurity) cũng chỉ ra rằng, Việt Nam đang ở giai đoạn độ tuổi "dân số vàng" và có tinh thần học hỏi cao.

Đồng tình với những chia sẻ về lợi thế của Việt Nam, ông Nguyễn Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Tập đoàn CMC kiêm Hiệu trưởng Đại học CMC, cho hay người Việt còn có kiến thức toán học tốt. Điều này rất quan trọng, bởi toán vốn là nền tảng của AI và an ninh mạng. Đây cũng là hai trong số 11 nhóm công nghệ chiến lược.

Thế nhưng, theo các chuyên gia, điểm yếu không nhỏ của lao động Việt là hiệu suất làm việc thấp, kỹ năng mềm, ngoại ngữ và làm việc nhóm vẫn còn yếu, kiến thức chuyên ngành chưa sâu.

Chủ tịch công ty Brain-Life còn bày tỏ lo lắng về nguy cơ mất cân đối nhân lực. Cụ thể, khi mọi người đổ xô vào học bán dẫn, AI thì có thể khiến các ngành nền tảng như cơ khí, hóa học và vật liệu bị thiếu hụt lao động.

Làm sao để thu hút nhân tài trong các ngành công nghệ chiến lược?

Tại tọa đàm, các chuyên gia đều đồng tình rằng điểm yếu hay rào cản lớn trong việc phát triển nguồn nhân lực cho các nhóm ngành công nghệ chiến lược là khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn trong hệ thống giáo dục Việt Nam. Chẳng hạn, nhiều trường ĐH muốn sinh viên có kỳ thực tập ở doanh nghiệp dài hạn, nhưng chi phí thực tế mà cả nhà trường và doanh nghiệp phải chịu lại tăng lên quá cao.

Lấy ví dụ thực tế, Hiệu trưởng ĐH CMC chia sẻ, mỗi khóa học, ĐH CMC có khoảng 600 sinh viên. Thực tế việc đào tạo không hề đơn giản vì còn chi phí trực tiếp như địa điểm, ăn uống và hướng dẫn. Chính vì vậy, Hiệu trưởng ĐH CMC kiến nghị rằng, đào tạo gắn với thực tiễn là cần thiết. Tuy nhiên, Nhà nước cần phải có những chính sách cho doanh nghiệp, chẳng hạn có ưu đãi về thuế hoặc chính sách khác để doanh nghiệp có động lực trong việc đào tạo cùng các trường đại học.

Hiệu trưởng ĐH CMC cho hay, Việt Nam nên nghiên cứu về mô hình thu hút nhân tài của các quốc gia trên thế giới, chẳng hạn như Trung Quốc. Ông lấy ví dụ, một trong những chính sách quan trọng để thu hút nhân tài của quốc gia này là "trải thảm đỏ" để mời Hoa kiều về với bất kể giá nào. Theo đó, chính sách này tập trung vào việc mời những Hoa kiều giỏi từ các nước trở về, nhất là Mỹ và châu Âu, đi kèm với lời mời là những đãi ngộ cụ thể.

Lãnh đạo ĐH CMC cho biết, hiện nay có rất nhiều người Việt rất giỏi ở nước ngoài. Do đó, vấn đề đặt ra là làm sao tạo ra chính sách tốt, môi trường và cơ hội phát triển để mời họ trở về nước làm việc.

Đồng quan điểm với Hiệu trưởng ĐH CMC, ông Võ Đức Thắng chia sẻ, trên thế giới, cộng đồng tri thức có rất nhiều, đặc biệt là người Việt có không ít. Chúng ta có thể kết nối với nhau để xây dựng một mạng lưới, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và thu hút các nhân tài quay trở lại đất nước để phát triển.

"Tôi rất mong được đóng góp một phần công sức trong hành trình phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của Việt Nam", ông Võ Đức Thắng chia sẻ.

Đồng quan điểm, ông Ngô Tuấn Anh cho rằng, yếu tố con người là quan trọng nhất và chúng ta cần cải cách giáo dục, thay đổi cơ chế nhằm giúp giáo dục gắn với thực tế, từ đó nâng cao năng suất và hiệu quả lao động. Theo ông, với dân số hơn 100 triệu người, làm được điều này sẽ đóng góp rất lớn cho Việt Nam trên hành trình đổi mới sáng tạo, cũng như làm chủ công nghệ chiến lược, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong kỷ nguyên mới.

Ở khía cạnh khác, ông Trần Văn Xuân cho rằng, một điều quan trọng nữa là cần đưa ra bài toán để nhân tài đóng góp, cống hiến.

Là người đã sống ở nước ngoài 25 năm, Chủ tịch Công ty Brain-Life chia sẻ về vai trò chủ động của cá nhân trong việc tìm kiếm cơ hội: "Mình đừng nghĩ mình là nhân tài và mình chờ người ta 'đãi'. Thay vì thế, mình xem về Việt Nam như là một cơ hội để mình phát triển".

Việt Nam đã công bố về 11 nhóm công nghệ và sản phẩm công nghệ chiến lược. Theo Ngân hàng Thế giới (World Bank), đầu tư vào con người chính là yếu tố nền tảng, là động lực thúc đẩy khoa học và công nghệ.

Tại sự kiện cùng ngày, bà Mariam J. Sherman, Giám đốc quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam cho biết, có gần 65% nhân tài công nghệ hàng đầu của Việt Nam trong các lĩnh vực công nghệ trọng yếu và mới nổi hiện đang làm việc ở nước ngoài.

"Việc tạo ra những điều kiện thuận lợi để thu hút nguồn nhân tài này trở về cống hiến sẽ giúp Việt Nam đi tắt đón đầu, thu hẹp những khoảng cách về tri thức và mạng lưới quan hệ mà nếu không sẽ phải mất hàng thập kỷ để xây dựng", bà Sherman nhấn mạnh.

(Ảnh: MH/NIC)

Tọa đàm trên diễn ra trong khuôn khổ Diễn đàn thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển các ngành công nghệ chiến lược, nhân "Ngày hội đổi mới sáng tạo quốc gia 2025" (1 – 3/10) tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc, Hà Nội. Sự kiện do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp cùng Bộ Tài chính tổ chức.