Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), năng suất lao động của Việt Nam hiện chỉ bằng 1/10 so với Singapore và khoảng 3/4 so với Trung Quốc.
Tại sự kiện về phát triển nguồn nhân lực, hạ tầng và chính sách cho các ngành công nghệ chiến lược chiều 2/10, ông Trần Văn Xuân, nhà sáng lập kiêm Chủ tịch công ty Brain-Life, cho biết ông bị “dằn vặt” trước thực tế năng suất lao động của Việt Nam “thấp nhất khu vực”.
“Chúng ta đang bước vào kỷ nguyên mới như thế nào nếu một người Singapore làm việc bằng 10 người Việt Nam? Như vậy, chúng ta cạnh tranh, thi đấu ở đâu?”, ông Xuân đặt câu hỏi.
Chủ tịch Brain-Life cho rằng nguyên nhân chính không nằm ở sự chăm chỉ, bởi người Việt vốn cần cù, mà là chưa hiểu rõ cách vận hành của bộ não và khả năng tập trung. Ông dẫn ví dụ về bản thân khi học tập tại nước ngoài, “mấy bạn sinh viên Pháp đi chơi, tiệc tùng đến 5h sáng nhưng thi vẫn điểm A, mình ‘học muốn chết’ vẫn điểm B”.
Ông ví sự tập trung như một loại tài nguyên, cần được quản lý và khai thác hiệu quả qua ba khía cạnh: tăng công suất tập trung, tăng sự gắn kết vào công việc và sử dụng hiệu quả bằng khả năng chuyển đổi linh hoạt giữa trạng thái tập trung và thư giãn.
Lao động Việt Nam ham học hỏi nhưng thiếu kỹ năng mềm
Theo các chuyên gia, Việt Nam vẫn có nhiều lợi thế. Ông Ngô Tuấn Anh, Chủ tịch Mạng lưới Đổi mới sáng tạo và Chuyên gia an ninh mạng (ViSecurity) chỉ ra Việt Nam đang ở giai đoạn độ tuổi “dân số vàng”, tinh thần học hỏi cao. Còn theo ông Nguyễn Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Tập đoàn CMC kiêm Hiệu trưởng Đại học CMC, người Việt còn có kiến thức toán học tốt – vốn là nền tảng của AI và an ninh mạng, hai trong số 11 nhóm công nghệ chiến lược.
Ông Võ Đức Thắng, Chủ tịch Mạng lưới Vin Taiwan – người đã sinh sống và làm việc tại Đài Loan (Trung Quốc) 14 năm – cũng cho biết các giáo sư Đài Loan đánh giá cao năng lực của sinh viên Việt Nam.
Một lợi thế khác nằm ở chi phí. Ông Xuân chia sẻ, đối tác của ông bày tỏ ngạc nhiên khi cùng một lượng tiền, trong vòng 18 tháng, ở nước ngoài chỉ làm được nguyên mẫu, còn ở Việt Nam đã sẵn sàng tung ra thị trường.
Tuy vậy, điểm yếu không nhỏ của người Việt là hiệu suất làm việc thấp, kỹ năng mềm như ngoại ngữ và làm việc nhóm còn yếu, kiến thức chuyên ngành chưa sâu. Ông Xuân cũng lo lắng về nguy cơ mất cân đối nhân lực: mọi người đổ xô vào học AI, bán dẫn có thể khiến các ngành nền tảng như cơ khí, hóa học, vật liệu bị thiếu hụt lao động.
Doanh nghiệp muốn cùng đào tạo sinh viên nhưng "không đơn giản"
Các chuyên gia đồng tình điểm yếu lớn của hệ thống giáo dục Việt Nam hiện nay là khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn. Các trường đại học muốn sinh viên có kỳ thực tập doanh nghiệp dài hạn, song chi phí thực tế mà doanh nghiệp và nhà trường phải chịu lại đội lên quá cao.
Ông Nguyễn Thanh Tùng đưa ra con số thực tế: Mỗi khóa, Đại học CMC có khoảng 600 sinh viên, việc đào tạo không hề đơn giản do còn chi phí trực tiếp như địa điểm, ăn uống, hướng dẫn.
Do đó, Hiệu trưởng Đại học CMC kiến nghị, đào tạo gắn với thực tiễn là cần thiết nhưng Nhà nước cũng cần phải có những chính sách cho doanh nghiệp, chẳng hạn ưu đãi về thuế hoặc chính sách khác để doanh nghiệp có động lực đào tạo cùng các trường đại học.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, Nhật Bản, Hàn Quốc hay Mỹ đều gắn đào tạo với doanh nghiệp, yêu cầu sinh viên làm việc thực tế từ 4 đến 8 tháng để tích lũy kỹ năng. Tại Đài Loan, các trường và doanh nghiệp sẽ cùng nhau thảo luận để đưa ra một chương trình đào tạo phù hợp nhất, để sinh viên ra trường có thể sẵn sàng làm việc ngay. Trung Quốc thậm chí “trải thảm đỏ” mời Hoa kiều về nước "bất kể giá nào" với chế độ đãi ngộ đặc biệt, từ nhà ở đến mức lương gấp ba lần mặt bằng chung.
Theo ông Ngô Tuấn Anh, yếu tố con người là quan trọng nhất và chúng ta cần cải cách giáo dục, thay đổi cơ chế sao cho giáo dục gắn với thực tế, nâng cao năng suất, hiệu quả lao động. Với dân số hơn 100 triệu người, làm được điều này sẽ đóng góp rất lớn cho Việt Nam trên hành trình đổi mới sáng tạo, làm chủ công nghệ chiến lược, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong kỷ nguyên mới.
