Loài đặc hữu này chính là: Primulina modesta tên tiếng Việt là báo xuân.
Ẩn mình trên những vách đá vôi dựng đứng giữa kỳ quan thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long (Quảng Ninh), Primulina modesta – hay còn gọi là báo xuân là một trong những loài thực vật quý hiếm, đặc hữu chỉ có ở Việt Nam. Báo xuân được ví như “viên ngọc” giữa lòng di sản, song cũng đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên.
Theo các nhà thực vật học, Primulina modesta (T.H.Nguyên) Mich.Möller & A.Weber được ghi nhận lần đầu tiên tại các đảo thuộc vịnh Hạ Long như: động Tam Cung, đảo Mây Đèn, khu vực Ba Hang, hòn Vạn Bội và Bồ Hòn. Loài này mọc bám trên các vách đá vôi ẩm, nơi ánh sáng vừa phải và độ ẩm cao quanh năm – điều kiện lý tưởng để phát triển nhưng lại rất nhạy cảm trước những biến động môi trường.
Khác với nhiều loài thực vật phổ biến, báo xuân có phạm vi phân bố cực hẹp. Trong tự nhiên, số lượng cá thể trưởng thành rất ít, khiến quần thể này trở nên đặc biệt mong manh.
Cây báo xuân (ảnh Nguyễn Thế Cường).
Nét đẹp mong manh giữa đá và gió biển
Báo xuân thân nhỏ, lá xanh đậm, hoa tím nhẹ nhàng thường nở vào mùa thu – đông (từ tháng 8 đến tháng 11). Trong điều kiện thuận lợi, hoa nở rộ thành từng chùm, tạo nên vẻ đẹp thanh nhã giữa nền đá xám. Chính vì hình dáng đẹp, nhiều người dân địa phương đã thu hái cây về trồng làm cảnh, góp phần khiến quần thể trong tự nhiên suy giảm mạnh.
Bên cạnh đó, những tác động từ hoạt động du lịch và phát triển hạ tầng trong vịnh Hạ Long – một trong những điểm đến đông khách nhất Việt Nam – cũng làm sinh cảnh của loài bị thu hẹp. Sóng tàu thuyền, bụi và khí thải, cùng với biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, nắng nóng kéo dài, đều gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới khả năng sinh trưởng của báo xuân.
Với phạm vi phân bố hạn chế, quần thể nhỏ và đang suy thoái, Primulina modesta được xếp vào nhóm nguy cấp (EN) theo tiêu chuẩn đánh giá của Sách Đỏ Việt Nam. Điều này đồng nghĩa với việc loài đang đối diện nguy cơ cao bị tuyệt chủng trong tự nhiên nếu không có biện pháp bảo tồn hiệu quả.
Các chuyên gia nhận định, sự tồn tại của báo xuân không chỉ có giá trị về mặt thẩm mỹ hay đa dạng sinh học, mà còn mang ý nghĩa khoa học và di truyền sâu sắc. Là loài đặc hữu, nó đại diện cho sự thích nghi độc đáo của thực vật trên các đảo đá vôi – môi trường khắc nghiệt nhưng giàu tính tiến hóa.
Nỗ lực bảo tồn
Hiện khu vực phân bố của báo xuân nằm trong ranh giới Di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long, do đó đã được hưởng một phần biện pháp bảo vệ tự nhiên. Tuy nhiên, các nhà khoa học cho rằng cần tăng cường thực thi pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giám sát và nghiên cứu nhân giống.
Từ vẻ đẹp khiêm nhường và sức sống bền bỉ giữa những khối đá vôi, báo xuân không chỉ là minh chứng cho sự phong phú của thiên nhiên Việt Nam, mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm gìn giữ “báu vật” của vịnh Hạ Long – nơi mỗi cánh hoa nhỏ bé đều mang trong mình câu chuyện về sự sinh tồn và niềm hy vọng bảo tồn đa dạng sinh học cho mai sau.
