Từ Ukraine đến toàn cầu: UAV thay đổi luật chơi
Cuộc xung đột Nga – Ukraine đã và đang chứng minh một điều rõ ràng rằng vũ khí đắt đỏ, có người điều khiển như xe tăng, máy bay chiến đấu hay tàu chiến đang dần mất lợi thế trước các UAV giá rẻ, linh hoạt và dễ triển khai hàng loạt.
Trong cuộc tấn công vào các căn cứ không quân Nga ngày 1/6, Ukraine đã sử dụng 117 UAV – phần lớn bị đánh chặn do còn phụ thuộc vào tín hiệu điều khiển từ xa. Tuy nhiên, nếu đó là UAV tự hành với năng lực trí tuệ nhân tạo (AI), con số có thể lên đến hàng nghìn, với mức độ sát thương và hiệu quả vượt trội.
AI sẽ biến UAV thành vũ khí siêu hạng
UAV tự hành, được dẫn dắt hoàn toàn bởi AI, không cần tín hiệu radio từ người điều khiển nên không bị vô hiệu hóa bởi thiết bị gây nhiễu. Nhờ AI, UAV có thể tự định hướng, né tránh radar, tự đưa ra quyết định tác chiến và lựa chọn mục tiêu tối ưu.
Điều này làm gia tăng mạnh mẽ tầm hoạt động và mức độ sát thương của UAV, đồng thời mở đường cho các cuộc tấn công phủ đầu với quy mô lớn mà con người khó lòng kiểm soát.
Ngay cả các UAV nhỏ cũng có thể trở nên nguy hiểm vượt bậc khi AI được tích hợp vào phần cứng có giá rẻ hơn từng ngày. Các chip AI cao cấp như Nvidia hiện vẫn có giá hàng chục nghìn USD, nhưng áp lực thương mại trong việc tích hợp AI vào điện thoại di động đang nhanh chóng kéo giá thành xuống, và kéo theo làn sóng UAV vũ trang AI dễ dàng được sản xuất hàng loạt.
Cạnh tranh AI-UAV: Trung Quốc, Ukraine và phương Tây
Hiện nay, Trung Quốc thống trị gần như toàn bộ chuỗi cung ứng cho UAV, bao gồm khoảng 80% linh kiện điện tử trong các UAV của Nga. Trong khi đó, Ukraine đã nỗ lực xây dựng một hệ sinh thái UAV mang tính cách mạng – kết nối trực tiếp các đơn vị tiền tuyến với đội ngũ phát triển UAV nhằm rút ngắn thời gian nghiên cứu và sản xuất xuống chỉ còn vài tuần. Ukraine dự kiến sản xuất hơn 4 triệu UAV trong năm nay – phần lớn là các mẫu hoàn toàn mới.
Trái lại, quy trình nghiên cứu – phát triển – mua sắm vũ khí tại Mỹ và NATO vẫn còn cồng kềnh, chậm chạp, đắt đỏ và thiếu linh hoạt. Hệ thống UAV hiện tại của phương Tây khó có thể bắt kịp nhịp độ đổi mới và phản ứng chiến thuật như Ukraine hay Trung Quốc, tạo ra khoảng trống nguy hiểm trong một cuộc chiến công nghệ cao.
Mối nguy từ UAV AI trong tay kẻ xấu
Không chỉ dừng lại ở xung đột giữa các quốc gia, UAV tích hợp AI còn mở ra viễn cảnh đen tối hơn: khủng bố được “trí tuệ hóa”. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc đã trình diễn thành công UAV bầy đàn có thể tự điều hướng trong rừng và tái hợp sau khi phân tán – một kỹ năng lý tưởng cho ám sát hoặc khủng bố ở khu vực đô thị.
Chuyên gia AI Stuart Russell từng cảnh báo rằng UAV AI có thể sớm nhắm đến cá nhân dựa trên nhận diện khuôn mặt hoặc biểu tượng tôn giáo, chính trị. Trong bối cảnh chưa có một hiệp ước kiểm soát vũ khí AI nào khả thi, nguy cơ công nghệ bị lợi dụng để gây thiệt hại cho dân thường là điều rất đáng lo ngại.
Lời cảnh báo cho các quốc gia đang tụt hậu
Tương tự các doanh nghiệp lỗi thời bị công nghệ mới cuốn trôi, các quốc gia vẫn trung thành với mô hình quân sự truyền thống đang đối mặt nguy cơ bị bỏ lại phía sau. Trong thị trường, hậu quả là tài chính. Trong tác chiến, hậu quả là sinh mạng và thất bại chiến lược.
Khi AI len lỏi vào từng cánh UAV, vạch ranh giới giữa chiến thắng và thất bại sẽ không còn nằm ở số lượng binh sĩ hay khí tài hạng nặng, mà ở tốc độ, trí tuệ và khả năng thích ứng với thời đại vũ khí tự hành thông minh.
