Lũ năm 2025 dâng nhanh, rút chậm
Những năm gần đây, Việt Nam liên tục chứng kiến hiện tượng mưa lớn, lũ lụt cực đoan và bất quy luật. Cường độ và tần suất mưa lớn tăng rõ rệt, vượt xa khả năng tiêu thoát của hệ thống công trình hiện hữu, đặc biệt tại các đô thị và vùng dân cư tập trung.
Hơn 200.000 ngôi nhà ở Thái Nguyên bị ngập trong đợt mưa lũ đầu tháng 10.2025
ẢNH: LÊ DUY KHẮC
Theo thống kê của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, tại miền Bắc, đợt mưa lũ tháng 9.2024 do hoàn lưu bão số 3 (Yagi) gây ra là một sự kiện lịch sử, khiến 83/84 trạm đo ghi nhận lượng mưa cao hơn trung bình nhiều năm 4 - 6 lần, gây lũ đặc biệt lớn trên hầu hết các sông lớn.
Lũ trên các sông Thao, Cầu, Thương, Lục Nam ghi nhận trận lũ lớn nhất trong hơn 40 năm, gây ngập sâu nhiều khu vực trung du và hạ lưu Bắc Ninh, Bắc Giang, Thái Nguyên.
Từ 6 - 10.10, miền Bắc lại trải qua đợt mưa lũ đặc biệt lớn khác. Mưa phổ biến 300 - 450 mm, có nơi trên 600 mm, khiến nước sông Cầu dâng cao hơn lũ lịch sử năm 2024 (9,4 m) 0,58 m; lũ trên sông Trung cao hơn lũ lịch sử năm 1986 (22,54 m) 1,77 m; lũ trên sông Thương tại trạm Phủ Lạng Thương trên lũ lịch sử năm 1986 (7,52 m) 0,08 m; lũ trên sông Bằng tại trạm Bằng Giang trên lũ lịch sử năm 1986 (184,84 m) 0,95 m.
Như vậy, 2 năm liền (2024 - 2025) sông Cầu đều ghi nhận lũ vượt mốc lịch sử, điều chưa từng có trong chuỗi số liệu trắc thủy văn - một minh chứng điển hình cho xu thế cực đoan hóa khí hậu.
Tại miền Trung, đợt mưa đặc biệt lớn đang diễn ra tại Huế, Quảng Trị, Đà Nẵng, Quảng Nam, Khánh Hòa, Đắk Lắk, Gia Lai... Lượng mưa phổ biến 400 - 650 mm, nơi cao nhất như Nam Đông, A Lưới, Bạch Mã vượt 1.000 mm/24 giờ khiến lũ các sông lớn vượt đỉnh lũ lịch sử.
Lũ lên rất nhanh, chỉ trong vòng 12 - 18 giờ, mực nước ở hạ du tăng từ 2 - 3 m. Các đô thị như Huế, Đà Nẵng, Nha Trang... ngập sâu từ 1 - 2,5 m, nhiều khu dân cư bị cô lập trong nhiều ngày. Đây là đặc điểm nổi bật của lũ năm 2025 - tốc độ dâng cực nhanh, biên độ lớn và thời gian rút chậm, khác hẳn với kiểu “lũ chậm” như những năm trước đây.
Theo cơ quan khí tượng, nếu như năm 2020 đặc trưng bởi chuỗi lũ kéo dài, nhiều cơn bão nối tiếp nhau, thì năm 2025 lại thể hiện kiểu cực đoan tập trung trong thời gian ngắn. Lũ lớn xuất hiện ngày càng phổ biến, vượt quá khả năng chống chịu của các hệ thống thoát nước đô thị, gây ngập úng kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế - xã hội, đời sống và an toàn con người.
Đặc biệt, năm 2025, Hà Nội ghi nhận liên tiếp đợt mưa lớn gây ngập diện rộng khiến nhiều khu vực nội đô ngập sâu 0,3 - 0,7 m. Đợt mưa vào cuối tháng 10 - đầu tháng 11, do tác động của không khí lạnh và hoàn lưu bão Kalmaegi, Hà Nội mưa 250 - 350 mm/2 - 3 ngày, gây ngập 0,5 - 0,8 m trên nhiều tuyến phố trung tâm.
Khu vực trước sân vận động Mỹ Đình (Hà Nội) "hóa sông" trong nhiều ngày
ẢNH: ĐÌNH HUY
Các sự kiện nối tiếp này cho thấy ngập đô thị ngày càng có xu hướng nghiêm trọng, lặp lại với tần suất cao hơn, phản ánh rõ giới hạn chịu đựng của hạ tầng thoát nước đô thị trong bối cảnh biến đổi khí hậu và đô thị hóa nhanh.
Mưa bão 2025 rối và khó dự báo
Trao đổi với Thanh Niên, TS Lương Hữu Dũng, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu thủy văn và hải văn (Viện Khoa học khí tượng thủy văn và biến đổi khí hậu), đã có những phân tích về tính cực đoan của thời tiết trong năm 2025.
Nguyên nhân đầu tiên chính là ENSO (dao động khí hậu quy mô toàn cầu) trung tính nghiêng lạnh. Theo TS Lương Hữu Dũng, năm 2025, ENSO không thuộc pha trung tính nghiêng về pha lạnh và dự báo đặt ngưỡng La Nina. Khi ENSO trung tính nghiêng về pha lạnh làm thời tiết khí hậu nhiều bão và mưa lụt ở Việt Nam.
Bên cạnh đó, pha chính ENSO không nghiêng về pha nào hẳn nên khiến các hình thế thời tiết địa phương bị điều khiển bởi quy mô nhỏ hơn như MJO (sự biến đổi lớn nhất về khí quyển nhiệt đới với chu kỳ khoảng 30 - 90 ngày), IOD (hiện tượng biến đổi khí hậu ở Ấn Độ Dương)... dẫn đến thời tiết dao động thất thường.
Hàng loạt ô tô, nhà cửa ở Khánh Hòa bị nước lũ nhấn chìm
ẢNH: BÁ DUY
TS Lương Hữu Dũng khẳng định, đây chính là nguyên nhân khiến mùa bão 2025 “rối” và khó dự báo, nhiều bão mạnh xuất hiện dồn dập, xen kẽ các giai đoạn khô nóng kéo dài.
Cạnh đó, biến đổi khí hậu toàn cầu cũng là một nguyên nhân khiến tình hình mưa lũ năm nay phức tạp. Theo báo cáo thứ 6 của Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu Liên Hiệp Quốc, mỗi khi tăng lên 1 độ C toàn cầu thì khả năng mưa mưa cực tăng xấp xỉ 7% (theo định luật Clausius - Clapeyron).
Trong đó, Việt Nam đang chịu tác động của nền nhiệt toàn cầu cao hơn xấp xỉ 1,2 °C so với thời kỳ tiền công nghiệp, khiến hơi ẩm khí quyển lớn hơn, năng lượng đối lưu mạnh hơn dẫn đến khuếch đại mưa lớn, giông, bão.
Lực lượng chức năng đưa người dân đến nơi an toàn
ẢNH: BÁ DUY
Theo TS Lương Hữu Dũng, năm 2025 hoàn lưu quy mô khí hậu tại nước ta lớn (gió mùa, áp cao và các sóng nhiệt đới biến động mạnh). Ông phân tích, gió mùa đông bắc mạnh và đến sớm. Từ tháng 10 - tháng 11, nhiều đợt không khí lạnh có cường độ mạnh hơn trung bình nhiều năm tràn sâu xuống Trung bộ, gây hiện tượng rét sớm và nồm ẩm kéo dài. Đáng chú ý, khi không khí lạnh gặp rãnh thấp nhiệt đới hoặc hoàn lưu bão (như Kalmaegi, Fung-wong) sẽ hình thành mưa cực lớn 300 - 700 mm/đợt.
Năm 2025 cũng là thời điểm áp cao cận nhiệt đới (WPSH) mở rộng, dịch tây vào Biển Đông, ép quỹ đạo bão tiến gần bờ hơn (như bão Kalmaegi, Bualoi), làm tăng xác suất bão đổ bộ trực tiếp Việt Nam. Đồng thời, WPSH chi phối gió mùa tây nam yếu hơn ở đầu mùa, dẫn đến hạn cục bộ Tây nguyên, Nam bộ đầu năm, sau đó đảo ngược nhanh sang mưa lớn cuối năm.
Ngoài ra, MJO trong năm nay hoạt động mạnh và lan truyền nhanh hơn, tạo chuỗi đối lưu sâu ở vùng xích đạo Thái Bình Dương - Biển Đông. Khi pha đối lưu MJO trùng với rãnh thấp hoặc xoáy thuận, nó kích hoạt bão nhanh và làm bão mạnh lên đột ngột, điển hình là bão Bualoi và Kalmaegi.
50 người chết và mất tích, 61.793 người phải sơ tán
Các tỉnh Nam Trung bộ (trọng tâm là Khánh Hòa, Đắk Lắk, Gia Lai) đang hứng chịu đợt mưa lũ kéo dài do ảnh hưởng của không khí lạnh kết hợp đới gió đông trên cao. Đã có những thời điểm xảy ra mưa lớn rất cực đoan trong thời gian ngắn tại các địa phương từ Quảng Trị - Khánh Hòa. Trong đó, nhiều khu vực như Sơn Thành Tây và Sơn Thành Đông, Hòa Mỹ Tây, Sơn Long, Sơn Định, Sông Hinh đều ghi nhận lượng mưa rất lớn từ 1.000 - 1.200 mm.
Cục Quản lý đê điều và phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, đến hết ngày 20.11 đã có 41 người chết và 9 người mất tích.
Mưa lũ đã làm hư hỏng, thiệt hại 167 ngôi nhà ở Quảng Trị, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Đắk Lắk, Khánh Hòa, Lâm Đồng.
Các tỉnh thành từ Quảng Trị - Khánh Hòa còn 52.056 nhà dân bị ngập lụt. Ở các khu vực ngập lụt sâu, chính quyền địa phương, công an, quân đội hỗ trợ sơ tán 18.837 hộ dân với 61.793 người đến nơi an toàn. Trong đó, Gia Lai và Đắk Lắk là 2 địa phương có số hộ dân phải sơ tán nhiều nhất.
