"Tôi cho đó là sự may mắn đối với cuộc đời mình, may mắn vì tôi trở thành một phần của đường điện 500 KV. Cứ đến ngày 27/5 hàng năm, tôi lại nhận được những cú điện thoại, những lời chúc mừng. Điều này giống như cuộc đời tôi có thêm 1 ngày sinh nhật vậy", nguyên Bộ trưởng Bộ Năng lượng Vũ Ngọc Hải từng chia sẻ với PV Báo Điện tử VTC News khi nhớ về "tuổi trẻ sôi nổi" của mình - những ngày gắn với công trình điện lịch sử.
Di sản lưu lại muôn đời
“Thủ trưởng của tôi là người rất tài năng, di sản của ông vẫn còn mãi” - ông Thái Phụng Nê - nguyên Bộ trưởng Bộ Năng lượng - rưng rưng khẳng định khi nhớ về người thủ trưởng cũ của mình, sau tin ông từ trần ở tuổi 95.
Theo ông Nê, những thành tựu của ngành điện hiện nay đã được kế thừa từ di sản của cố Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải và sẽ còn tiếp tục được phát triển trong thời gian tiếp nữa. Vai trò của điện lưới trong việc phát triển nền kinh tế, xã hội ngày nay chính là lời khẳng định cho những ghi nhận đó.
Ông Hải đã tạo nền tảng để hình thành bộ máy nhằm vận hành và thi công đường dây 500 KV mạch 1. Đây là đường dây truyền tải Bắc - Nam đầu tiên, được xây dựng với công nghệ mới nhất, dài nhất tại Việt Nam thời điểm bấy giờ.
Nguyên Bộ trưởng Bộ Năng lượng Vũ Ngọc Hải.
Ông Nê nhớ lại: Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải là người đầu tiên lập ra các quy hoạch điện 1, quy hoạch điện 2 và đề xuất ra việc xây dựng đường dây 500 KV mạch 1 để sử dụng điện dư thừa của thủy điện Hoà Bình lúc đó, giải quyết được tình trạng "khát điện" của miền Nam và nam miền Trung.
"Đây là một dự án rất lớn mà Việt Nam chưa làm bao giờ nhưng đã tự lực làm. Thời điểm đó Quốc hội quyết định phải làm xong trong 2 năm, dù ta chưa có kinh nghiệm nào, trong khi cũng một đường dây như vậy mà trên thế giới phải làm trong 3-4 năm. Cùng với đó, nhiều ý kiến của các chuyên gia trong nước và Quốc hội lại không đồng tình triển khai đã làm cho khó khăn chồng chất khó khăn”, ông Thái Phụng Nê nhớ lại.
>>Trò chuyện với cựu Bộ trưởng chịu án tù được Thủ tướng Võ Văn Kiệt vào thăm
>>Bộ trưởng chịu án tù được Thủ tướng Võ Văn Kiệt đến thăm, trao huy hiệu đường dây 500 KV qua đời
Khó khăn là như vậy nhưng với tài năng của Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải và sự quyết tâm, đồng thuận của các tổ chức, các cơ quan chức năng và người lao động, kỳ tích lịch sử của ngành điện đã được hoàn thành.
Riêng ngành điện đã phải huy động 20.000 cán bộ công nhân viên, ngành xây dựng huy động 12.000 người, ngành quốc phòng huy động 4.000 người, ngành giao thông vận tải huy động 7.000 người.
Đó là chưa tính lực lượng đồng bào địa phương tại chỗ đã đóng góp sức lực. Có rất nhiều vị trí hiểm trở, máy móc không thể đưa lên nên buộc phải huy động người địa phương gùi từng bao xi măng, từng bao cát lên đỉnh núi cheo leo để đúc móng như đỉnh đèo Hải Vân, đồi núi Đại Lộc, Giằng, Khâm Đức, đèo Lò Xo…
“Trong cái khó mới biết tinh thần đoàn kết của Nhân dân mình vĩ đại và tuyệt vời như thế nào. Tôi chẳng thể nào quên những đồng bào công giáo Quảng Trị đã ghép hàng trăm con thuyền để giúp kỹ sư kéo dây điện qua sông.
Đặc biệt, tại thời điểm đó, Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải đã tổ chức rất nhiều đơn vị và chia ra mỗi đơn vị thực hiện một đoạn và làm song song. Ông tập hợp tất cả đội ngũ cán bộ, công nhân viên ngành điện cùng đoàn kết làm ngày, làm đêm với năng suất rất cao”, ông Thái Phụng Nê kể.
Có những lúc tưởng không thể vượt qua thử thách vì việc sản xuất dây cáp điện, cột điện thời điểm đó là vô cùng khó khăn. Tuy nhiên, Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải với quyết tâm vô cùng lớn đã biến cái không thể thành có thể, khi ông được tiếp sức từ người lao động, các chuyên gia trong và ngoài nước.
Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt (đứng giữa), nguyên Bộ trưởng Bộ năng lượng Thái Phụng Nê (ngoài cùng bên phải) chụp ảnh lưu niệm cùng CBCNV TBA 500kV sau gần một năm vận hành TBA 500kV Pleiku.
Câu trả lời cho siêu dự án sau 3 ngày suy nghĩ
Trong một lần trò chuyện với PV Báo Điện tử VTC News lúc sinh thời, ông Vũ Ngọc Hải kể lại: "Đường điện 500 KV xuất phát từ nhu cầu thiết thực cấp điện cho miền Nam những năm 1992. Lúc đó miền Nam thiếu điện trầm trọng, trong khi miền Bắc đang thừa điện.
Một ngày đầu xuân năm 1991, cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt mời tôi và một số cán bộ chủ chốt của Bộ Năng lượng Việt Nam đến dùng bữa cơm tại nhà khách của Công ty Điện lực 2 ở TP.HCM. Mục đích là bàn về việc “làm cách nào để đưa điện vào miền Nam".
Lúc đó, tôi nói chỉ có một cách đó là xây dựng đường dây siêu cao áp. Nhưng giữa lúc đất nước đang đối diện với nhiều khó khăn về vật chất, nhiều ý kiến chưa thực sự đồng tình, thậm chí phản đối, việc xây dựng đường dây cao áp dài 1.500km với 3.000 cột trụ điện liệu có thực sự khả thi không? Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt ra “tối hậu thư” phải hoàn thành trong 2 năm và giao tôi phải trả lời sau 3 ngày.
Sau chỉ đạo của anh Sáu Dân (Thủ tướng Võ Văn Kiệt), tôi và những cán bộ chủ chốt của Bộ Năng lượng lúc bấy giờ phải “vắt óc” suy nghĩ và tính toán đầy trăn trở.
Chúng tôi quyết tâm phải làm bằng được đường điện 500 KV vì chỉ có cách này điện mới vào miền Nam được. Cả miền Nam lúc đó đang thiếu điện nghiêm trọng, doanh nghiệp miền Nam gửi thư kêu cứu ra miền Bắc để được cấp điện".
Ông Hải cũng chia sẻ về những khó khăn trong những ngày đầu triển khai dự án. Đầu tiên là những ý kiến phản đối vì cho rằng công trình sẽ gây lãng phí ngân sách. Một luồng ý kiến khác lại đề xuất bán điện sang Trung Quốc để thắt chặt mối quan hệ bang giao của hai nước.
Nhưng vướng mắc lớn nhất đó là kinh tế. Lúc bấy giờ kinh tế rất khó khăn, công trình quy hoạch là đến năm 1995 nhưng năm 1992 đã bắt đầu, cái này không có trong kế hoạch mà phải chi hàng trăm nghìn tỷ. Nhưng chính nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, cuối cùng công trình đã được khởi công trong sự quyết tâm cao độ.
Ngày 5/4/1992, giữa lúc Quốc hội đang có cuộc họp quan trọng, Thủ tướng Võ Văn Kiệt chỉ đạo khởi công công trình tại các cụm điểm: một vị trí ở Mãn Đức (Hòa Bình), một vị trí ở Hòa Sơn - Hòa Vang (Đà Nẵng) và một vị trí ở Phú Lâm.
"Thủ tướng Võ Văn Kiệt nói với tôi là ông rất lo, nếu đường dây 500kv mà thất bại thì ông sẽ từ chức.
Lúc đó tôi chỉ nói “Làm sao để Thủ tướng từ chức được”. Tư tưởng đó bám theo toàn thể cán bộ công nhân viên suốt cả chặng đường làm công trình. Nếu Thủ tướng từ chức thì có nghĩa là Việt Nam làm không tốt. Suy nghĩ đó khiến tất cả công nhân anh em, rồi cán bộ kỹ sư nỗ lực phát huy trí tuệ.
Tuy chúng tôi có liên hệ với một số chuyên gia nước ngoài như Nga, Israel, Canada, Bỉ nhưng cái chính vẫn là lực lượng trong nước. Công trình này có thể nói đã huy động được tổng thể trí lực của đội ngũ người lao động đạt mức tối đa, kỹ sư phát huy chất xám tốt, công nhân thì tinh thần rất cao. Đây là nhân tố rất quan trọng.
Điều quan trọng nữa là lòng tự hào. Công trình lớn này mở đầu cho ngành điện toàn quốc. Tôi nói với anh em ngành điện phải tự hào bởi vì không có nước nào làm được đường dây 1.500 KV trong khoảng 2 năm, mà bắt đầu khi chưa có lộ trình. Không chỉ hoàn thành, giá trị kinh tế của công trình còn không vượt mức đề ra.
Mức quyết toán là 5.713 tỷ đồng nhưng thực hiện 5.237 tỷ, tức là còn tiết kiệm được so với dự toán là gần 500 tỷ. Vì vậy, có thể coi là công trình vừa đảm bảo chất lượng và vừa đảm bảo kinh tế", ông kể lại.
Thủ tướng Võ Văn Kiệt và ông Vũ Ngọc Hải nâng ly chúc mừng lễ khởi công đường điện 500 KV. (Ảnh tư liệu)
Những ngày trong tù không u tối
Vì tính cấp bách của dự án, Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải đã “xé rào” cho phép nhập khẩu 4.000 tấn thép từ một công ty tư nhân. Thời đó, quyết định này là trái pháp luật, ông bị kết án tội danh “thiếu trách nhiệm, gây hậu quả nghiêm trọng”, chịu mức án 3 năm tù.
Trong khi nhiều người coi đây là chuyện không vui thì chính ông lại khẳng định: "Bản thân tôi thấy rằng mình luôn trong sạch, liêm chính. Tôi cũng không xem đó là chuỗi ngày u tối. Những ngày trong tù, tôi chỉ lo cho đường điện 500 KV, tôi theo dõi, nắm tình hình từ xa. Giây phút dòng điện quốc gia được hòa lưới thành một, dù không có mặt ở đó nhưng trong trại giam, tôi cũng hồi hộp không kém".
Ông cũng từng chia sẻ lại với PV Báo Điện tử VTC News về thời khắc lịch sử hòa lưới điện 2 miền: "5h sáng hôm sau, anh Sáu Dân vào thăm tôi. Anh ôm tôi bằng một cái xiết chặt. Nhìn nét mặt của anh tôi đoán ngay là việc đóng điện đã thành công. Anh Sáu Dân nói: “Mấy hôm nay tôi lo không ngủ được”.Tôi hỏi lại: “Thế hôm qua đóng điện thành công anh có ngủ được không”. Anh nói: “Đêm qua mình lại sướng quá không ngủ được”.
Sau đó, ngay tại phòng tiếp khách của trại giam Thanh Xuân, anh Sáu Dân lấy chiếc huy hiệu đường dây 500 KV mà anh em ngành điện tặng trao lại cho tôi".
Một chi tiết khiến ông Hải trở thành "người tù" đặc biệt nhất ở Việt Nam, đó là dù đang chịu án tù nhưng ông vẫn được Thủ tướng Võ Văn Kiệt và 28 bộ trưởng, thứ trưởng tới thăm vì công lao lớn cho đường dây 500 KV. Ngoài ra còn rất nhiều người dân, địa phương và doanh nghiệp cũng vào thăm ông. Và có lẽ chính vì những điều này mà thời gian ở trong tù với ông không hề lạnh lẽo và cô độc.
"Trong thời khắc thiêng liêng lưới điện 500 kV Bắc - Nam, tôi đang ở trại giam Thanh Xuân. Nhưng tình hình công trình đến đâu, tiến độ như thế nào tôi nắm được hết. Tôi ở tù nhưng thường xuyên có anh em vào thăm.
Có lẽ không có tù nhân nào lại có vinh hạnh được Thủ tướng rồi Phó Thủ tướng vào thăm như tôi. Sau đó là cuộc ghé thăm của 28 vị Bộ, Thứ trưởng và phu nhân của 2 Bộ trưởng.
Có đoàn doanh nghiệp từ miền Nam ra tận trại giam gặp tôi chỉ để cám ơn vì đã làm đường điện 500KV; đoàn văn công cũng tìm đường đến thăm vì nhờ có công trình 500 KV mà sân khấu của họ được sáng đèn. Đó là những niềm hạnh phúc không gì có thể so sánh", ông từng chia sẻ và không giấu được niềm tự hào.
Nguyên Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải trong lần gặp mặt các cán bộ hưu trí Bộ Công Thương nhân dịp xuân Canh Tý 2020. (Ảnh: Bộ Công Thương)
Một trái tim thi sĩ vừa ngừng đập
Không những là lãnh đạo xuất sắc, ông Vũ Ngọc Hải còn là một nhạc sĩ tài hoa. Ông nổi tiếng với những bản nhạc, bài thơ thấm đượm tình người và dấu ấn xứ Huế - quê hương của ông. Nhiều bài hát của ông đã được các nghệ sĩ có tên tuổi xướng lên trong các album nhạc như: Thu Hiền, Trọng Tấn, Việt Hoàn, Hồ Quỳnh Hương, Tấn Minh…
Có lần ông tâm sự: Tuy đã già rồi, đôi chân không muốn đi nữa, nhưng tâm hồn thì chưa bao giờ muốn ngơi nghỉ cả. Ông hát, chơi đàn và làm thơ. Nhiều người cho rằng chính sự lạc quan xuất phát từ cái tâm trong sáng đã giúp ông vượt qua mọi thăng trầm của cuộc sống. Tâm hồn nghệ sĩ đã giúp ông “lãng mạn” để lạc quan ngay cả khi rơi vào tột cùng đau khổ.
Vĩnh biệt ông - một nhà lãnh đạo xuất sắc, một bộ trưởng tài năng, một thi sĩ tài hoa, một tâm hồn rộng mở!
Ông Vũ Ngọc Hải - Nguyên Bộ trưởng Bộ Năng lượng (nay là Bộ Công Thương) - qua đời do tuổi cao sức yếu, vào hồi 5h19 ngày 1/12/2025 (tức ngày 12 tháng Mười năm Ất Tỵ), hưởng thọ 95 tuổi.
Ông Vũ Ngọc Hải (sinh năm 1931), quê quán ở phường Phú Xuân, Thành phố Huế.
