Vẫn tranh cãi tạm hoãn xuất cảnh cá nhân khi doanh nghiệp nợ thuế

Nợ thuế nên nhắm vào DOANH NGHIỆP thay vì cá nhân

Luật Quản lý thuế (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua đã bổ sung đối tượng bị hoãn xuất cảnh là chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp nếu doanh nghiệp chậm nộp thuế. Cụ thể, tại khoản 6 điều 17 về các trường hợp phải hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế trước khi xuất cảnh, quy định: Cá nhân kinh doanh, chủ hộ kinh doanh, chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp, người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã thuộc trường hợp bị cưỡng chế thi hành quyết định hành chính về quản lý thuế chưa hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế. Như vậy, luật Quản lý thuế (sửa đổi) đã bổ sung cá nhân là "chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp" nếu doanh nghiệp chậm nộp thuế cũng thuộc đối tượng bị hoãn xuất cảnh từ 1.7.2026, thời điểm luật có hiệu lực thi hành.

ẢNH: NHẬT THỊNH

Theo chuyên gia kinh tế, GS-TS Võ Xuân Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh doanh, Đại học Kinh tế TP.HCM, quy định liên quan tạm hoãn xuất cảnh đối với cá nhân liên quan doanh nghiệp nợ thuế quá hạn chưa thực sự tách bạch việc thực hiện nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp với cá nhân liên quan. Luật thuế đưa cá nhân là người quản lý, chủ sở hữu hưởng lợi doanh nghiệp chịu trách nhiệm vi phạm thuế của doanh nghiệp là chưa thuyết phục. Phải ứng xử với thuế là khoản phải nộp của doanh nghiệp, đó là nghĩa vụ của doanh nghiệp. Nếu không trả được, chính doanh nghiệp bán tài sản, lấy tài sản, doanh thu của doanh nghiệp đó để trả, chứ không thể gán trách nhiệm cho từng cá nhân, trừ khi cơ quan quản lý xác định được việc cá nhân đó cố tình vi phạm, cố tình chây ỳ, chiếm dụng vốn... Nếu vậy, cơ quan thuế có thể kiện cá nhân, doanh nghiệp đó ra tòa, yêu cầu tịch thu tài sản để bán trả nợ thuế.

"Nợ thuế của doanh nghiệp phải nhằm vào tài sản của doanh nghiệp, không thể bắt con người chịu trách nhiệm bằng "hình phạt" cấm đoán xuất cảnh. Đặc biệt, với doanh nghiệp xuất nhập khẩu, nhu cầu đi lại rất lớn, các cổ đông doanh nghiệp cũng có nhu cầu đi lại nhiều, không thể áp dụng biện pháp cấm họ xuất cảnh chỉ vì nợ thuế quá hạn của doanh nghiệp, nơi họ góp vốn được", GS-TS Võ Xuân Vinh nêu quan điểm.

Ở một góc nhìn khác, luật sư Nguyễn Quốc Toản, Giám đốc hãng luật IAM (TP.HCM), phân tích, nếu áp dụng tạm hoãn xuất cảnh đối với "chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp" thì giới hạn khá rộng bởi sẽ bao gồm các cổ đông đối với công ty cổ phần, các thành viên góp vốn của công ty TNHH, và thậm chí là các thành viên gia đình đối với hộ gia đình. Tuy nhiên, với luật Quản lý thuế (sửa đổi) có hiệu lực từ 1.7.2026, Nghị định 168/2025 quy định "chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp" đối với cá nhân cổ đông sở hữu 25% tổng số cổ phần; cá nhân là thành viên sở hữu từ 25% vốn điều lệ của công ty hợp danh, công ty TNHH hai thành viên trở lên và chủ sở hữu công ty TNHH MTV.

"Như vậy, quy định này thực ra là rộng mà lại không rộng vì các doanh nghiệp lớn, nợ thuế hầu như người điều hành chính đều không có trong danh sách góp vốn hoặc người đại diện pháp luật của doanh nghiệp. Tiêu chí để xác định chủ sở hữu vốn mặc dù có những doanh nghiệp trên thực tế người góp vốn hay người đại diện pháp luật nhưng lại không có quyền quyết định mà một chủ thể đứng đằng sau mới có quyền quyết định", luật sư Nguyễn Quốc Toản nhấn mạnh.

Nên cẩn trọng khi áp dụng

Phân tích rõ hơn, luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, trọng tài viên Trung tâm trọng tài quốc tế VN (VIAC), bày tỏ băn khoăn với quy định bổ sung trên vào luật Quản lý thuế (sửa đổi). Ông nói: "Tôi khá bất ngờ vì không rõ dự thảo luật Quản lý thuế (sửa đổi) bổ sung quy định về "chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp" từ khi nào. Doanh nghiệp có mấy chức danh quản lý chủ chốt, chịu trách nhiệm chính về quản lý và điều hành gồm chủ sở hữu, chủ tịch, thành viên HĐQT, giám đốc và người đại diện theo pháp luật. Còn thành viên công ty TNHH, tuy cũng là người quản lý công ty nhưng có vai trò khá hạn chế nếu không sở hữu một tỷ lệ phủ quyết, đặc biệt cổ đông dù sở hữu 99% cũng không phải là người quản lý. Như vậy, nếu ràng buộc trách nhiệm về thuế thì ngoài đối với người đại diện theo pháp luật (có thể chỉ là người làm thuê) như trước đây thì chỉ nên mở rộng đến người quản lý chủ chốt, chứ không nên mở rộng đến chủ sở hữu hưởng lợi chỉ là thành viên công ty hay cổ đông".

"Luật Doanh nghiệp sửa đổi 2024 quy định cá nhân sở hữu trực tiếp từ 25% vốn điều lệ với công ty TNHH và công ty hợp danh và 25% cổ phần có quyền biểu quyết với công ty cổ phần, hoặc có quyền chi phối các vấn đề quan trọng của doanh nghiệp. Việc chậm nộp thuế là trách nhiệm của người quản lý và người đại diện theo pháp luật, không thể đồng nhất với trách nhiệm của chủ sở hữu hưởng lợi. Người sở hữu 25% vốn điều lệ, nhưng nếu không là quản lý chủ chốt hay đại diện theo pháp luật thì không có quyền quyết định bất cứ cái gì trong công ty, kể cả quyền phủ quyết. Nếu vậy, quy định bổ sung khiến họ có nguy cơ bị tạm hoãn xuất cảnh bất cứ lúc nào là vô lý quá", luật sư Đức phân tích.

Theo luật sư Trương Thanh Đức, quy định tạm hoãn xuất cảnh đối với những người liên quan đến doanh nghiệp nợ thuế quá hạn là chưa thuyết phục và gây khó khăn cho nhiều người, không riêng gì cá nhân đại diện pháp luật của doanh nghiệp. Chưa kể, một công ty nợ thuế quá hạn mà "cấm loạt 3 - 4 ông" là vô lý. "Nhà đầu tư góp vốn khi làm ăn tốt thì không sao, nhưng khi doanh nghiệp làm ăn thua lỗ, nợ thuế thì lại bị tạm hoãn xuất cảnh là sai. Quy định này không chỉ chưa khuyến khích cá nhân bỏ tiền đầu tư làm ăn mà còn đi ngược tinh thần Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân. Nếu áp dụng theo quy định mới có bổ sung, số người bị tạm hoãn xuất cảnh sẽ tăng rất nhanh, rủi ro cho nhà đầu tư nói chung rất lớn", luật sư Đức cảnh báo.

Từ đó, các luật sư cho rằng việc áp dụng hình thức tạm hoãn xuất cảnh với người đại diện pháp luật mà đa số là giám đốc công ty đã gây không ít khó khăn cho nhiều người, trong đó có không ít trường hợp bị chiếm dụng thông tin cá nhân để lập công ty ma, trốn thuế. "Doanh nghiệp đã đăng ký kinh doanh, hoạt động phải tuân thủ nghĩa vụ thuế đối với nhà nước. Tình trạng cơ quan thuế ban hành tràn lan các lệnh tạm hoãn xuất cảnh trong thời gian qua gây bất bình cho nhiều cá nhân liên quan lẫn người bị oan phải gánh khoản nợ từ trên trời rơi xuống. Hiệu quả việc thu thuế từ quy định này cũng được công bố rõ, tuy nhiên, nên chăng quyết định mở rộng việc cấm xuất cảnh với chủ sở hữu hưởng lợi từ doanh nghiệp cần hết sức cẩn trọng", luật sư Nguyễn Quốc Toản bổ sung.