Kho báu 300 tỷ USD và nước đi táo bạo
Với giới đầu tư quốc tế, vàng luôn được xem là "hòn đá tảng" đảm bảo cho sự ổn định của một nền kinh tế. Tại Italy, hòn đá tảng này có trọng lượng lên tới 2.452 tấn. Đây không chỉ là những con số trên giấy tờ mà là một kho báu thực sự, đưa Italy trở thành quốc gia nắm giữ lượng vàng dự trữ lớn thứ 3 thế giới, chỉ xếp sau Mỹ và Đức.
Ước tính theo thị giá, khối tài sản này trị giá khoảng 300 tỷ USD, tương đương 13% tổng sản lượng kinh tế (GDP) của đất nước hình chiếc ủng.
Mới đây, câu chuyện về quyền sở hữu khối tài sản khổng lồ này đã làm nóng nghị trường châu Âu khi đảng Anh em Italy (Brothers of Italy) - đảng cầm quyền - đưa ra một đề xuất sửa đổi trong dự luật ngân sách năm 2026. Nội dung cốt lõi: Tuyên bố kho vàng dự trữ do Ngân hàng Italy quản lý là "thuộc về nhà nước", hay trong phiên bản sửa đổi mềm mỏng hơn gần đây là "được hiểu thuộc về nhân dân Italy".
Thượng nghị sĩ Lucio Malan, người ủng hộ đề xuất này, khẳng định trên Radio 24 rằng đây đơn thuần là động thái nhằm "làm rõ" thực trạng vốn có và ngăn chặn nguy cơ vàng bị sử dụng sai mục đích trong tương lai. "Ngay cả Ngân hàng Italy cũng không thể tùy tiện làm bất cứ điều gì với vàng", ông Malan nhấn mạnh, đồng thời bác bỏ các tin đồn về việc chính phủ có ý định bán vàng để giảm nợ công hay tài trợ cho các chính sách cắt giảm thuế.
Tuy nhiên, với giới quan sát tài chính, việc thay đổi định danh sở hữu từ Ngân hàng Trung ương sang "nhân dân" hay "nhà nước" không đơn giản chỉ là trò chơi câu chữ. Nó chạm đến "vùng cấm" về tính độc lập của hệ thống ngân hàng trong khối liên minh tiền tệ.
Với trữ lượng 2.452 tấn, Italy hiện là quốc gia nắm giữ lượng vàng dự trữ lớn thứ 3 thế giới, chỉ đứng sau Mỹ và Đức (Ảnh: Shutterstock).
"Lằn ranh đỏ" của ECB
Phản ứng trước động thái này, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) Christine Lagarde đã ngay lập tức lên tiếng cảnh báo. Trả lời chất vấn của nghị sĩ châu Âu, bà Lagarde khẳng định dứt khoát: Theo luật châu Âu, việc nắm giữ và quản lý dự trữ là thẩm quyền độc quyền của ngân hàng Trung ương mỗi quốc gia thành viên.
"Đây không phải chuyện nhỏ", bà Lagarde nhấn mạnh tầm quan trọng của kho vàng lớn thứ ba thế giới này. Quan điểm của ECB rất rõ ràng: Bất kỳ sự thay đổi nào về quyền sở hữu pháp lý đều có nguy cơ làm xói mòn tính độc lập của Ngân hàng Italy.
Tại sao ECB lại lo ngại đến vậy? Trong cơ chế vận hành của Eurozone, sự tự chủ của ngân hàng Trung ương là "chốt chặn" để đảm bảo dự trữ quốc gia không bị chi phối bởi các sức ép chính trị hay bị lạm dụng để "bơm" tiền cho ngân sách nhà nước - một hành động vi phạm trực tiếp Hiệp ước cấm tài trợ tiền tệ.
Trong văn bản ý kiến pháp lý vừa công bố, ECB cảnh báo việc chuyển quyền sở hữu hoặc diễn giải mơ hồ có thể mở đường cho việc "chính trị hóa" vàng. Nếu vàng được chuyển từ bảng cân đối kế toán của ngân hàng Trung ương sang cho nhà nước, nó có thể tạo ra một tiền lệ pháp lý nguy hiểm, vi phạm các hiệp ước của Liên minh châu Âu (EU).
"Chúng ta đang quay lại đúng điểm xuất phát của năm 2019. Không có gì thay đổi cả", bà Lagarde nhắc lại quan điểm kiên định của ECB trước các đề xuất tương tự từng xuất hiện trong quá khứ.
Dưới góc độ tài chính, cuộc tranh cãi pháp lý này mang đến những rủi ro hữu hình đối với thị trường. Vàng và bạc từ lâu được xem là tài sản trú ẩn an toàn, là công cụ phòng vệ tuyệt vời trong những thời điểm kinh tế khó khăn.
Một kho dự trữ vàng minh bạch, ổn định giúp củng cố niềm tin của các nhà đầu tư quốc tế và các chủ nợ vào khả năng thanh toán của Italy. Thậm chí, trong các kịch bản xấu nhất, vàng dự trữ có thể được dùng làm tài sản thế chấp cho các khoản vay nước ngoài hoặc bán ra để mua Euro nhằm ổn định tỷ giá.
ECB cảnh báo rằng, trong một thị trường nhạy cảm như Italy, bất kỳ thay đổi đột ngột nào trong cơ chế quản lý cũng có thể làm suy giảm cảm nhận về sự ổn định. Nếu giới đầu tư nghi ngờ rằng kho vàng này có thể bị can thiệp bởi các quyết định chính trị, niềm tin sẽ sụt giảm. Hệ quả nhãn tiền sẽ là chi phí vay nợ quốc gia (lợi suất trái phiếu) tăng vọt, gây áp lực lên nền kinh tế vốn đang gánh nhiều nợ nần.
Hơn nữa, rủi ro mang tính hệ thống là điều ECB lo ngại nhất. Nếu Italy đơn phương thay đổi luật chơi, các quốc gia thành viên khác trong khu vực đồng Euro cũng có thể cảm thấy có quyền làm theo, dẫn đến sự lung lay của cả hệ sinh thái tài chính Eurozone.
Câu hỏi bỏ ngỏ: Vàng đang thực sự ở đâu?
Trong khi cuộc tranh luận về quyền sở hữu vẫn chưa ngã ngũ, một khía cạnh thú vị khác được giới chuyên gia trong nước xới lên: Vị trí vật lý của số vàng này.
Thượng nghị sĩ Antonio Misiani thuộc đảng Dân chủ đối lập cho rằng, thay vì tranh cãi xem vàng thuộc về ai vì Ngân hàng Italy về bản chất cũng là cơ quan công quyền, điều đáng quan tâm hơn là vàng đang được cất giữ ở đâu.
Hiện tại, khoảng 43% lượng vàng dự trữ của Italy đang được lưu trữ tại Mỹ (chủ yếu là tại Cục Dự trữ Liên bang New York). Việc lưu trữ vàng tại các trung tâm tài chính lớn như New York hay London từng được xem là thông lệ để dễ dàng thanh khoản hoặc làm tài sản thế chấp cho các khoản vay quốc tế.
Trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu có nhiều biến động, việc nhiều quốc gia có xu hướng "hồi hương" vàng về nước đang trở thành một trào lưu. "Đây mới là điểm cần được suy nghĩ nghiêm túc", ông Misiani nhận định.
Cuộc tranh cãi về kho vàng 300 tỷ USD của Italy vẫn chưa có hồi kết. Dù Chính phủ Italy cho biết sẽ xin ý kiến ECB trước khi thông qua bất kỳ đạo luật nào, nhưng sự kiện này một lần nữa nhắc nhở giới đầu tư về ranh giới mong manh giữa chính trị và tài chính.
Như chính Ngân hàng Italy từng khẳng định trên website của mình: "Vàng là công cụ phòng vệ tuyệt vời". Nhưng công cụ ấy chỉ thực sự phát huy tác dụng khi nó được giữ gìn bởi một cơ chế độc lập và sự tin cậy tuyệt đối của thị trường.
