Tín hiệu cho thấy chu kỳ tăng lãi suất mới sắp bắt đầu

Tín hiệu của chu kỳ tăng lãi suất mới?

Chia sẻ tại Livestream Bàn tròn Kinh tế 7/12 với chủ đề "Kinh tế tháng 11 và Chu kỳ tăng lãi suất mới", chuyên gia Trần Ngọc Báu - CEO Công ty Dữ liệu Kinh tế Tài chính WiGroup, nhận định hệ thống ngân hàng đang có hiện tượng căng thẳng thanh khoản.

Lãi suất liên ngân hàng đã vượt mốc trung bình 7%/năm (kỳ hạn qua đêm), tiệm cận giai đoạn căng thẳng năm 2022. Nếu trung bình là 7% thì cá biệt có những ngân hàng phải vay với lãi suất hai con số.

Trong khi đó, trên thị trường mở, lượng OMO ngoài thị trường mà Ngân hàng Nhà nước (NHNN) hỗ trợ thanh khoản đã đạt kỷ lục, tiệm cận mốc 370.000 tỷ đồng, tương đương 50% tổng lượng trái phiếu có thể cầm cố. 

Cuối tuần qua, NHNN đã có động thái đáng chú ý khi điều chỉnh nâng lãi suất OMO thêm 0,5 điểm %, từ 4% lên 4,5%. Theo ông Báu, đây được xem là tín hiệu đầu tiên của việc tăng lãi suất chính sách.

Chuyên gia phân tích lãi suất OMO là dạng lãi suất chính sách “mềm” và khi chỉ số này tăng, đó thường là dấu hiệu đầu tiên có thể báo hiệu khả năng điều chỉnh các lãi suất chính sách khác như lãi suất chiết khấu, tái cấp vốn hoặc lãi suất cho vay thiếu vụt vốn qua đêm trên thị trường liên ngân hàng.

Theo đó, khi chu kỳ tăng lãi suất bắt đầu, diễn biến này thường kéo dài tối thiểu khoảng 6 tháng. Thanh khoản hệ thống ngân hàng đã căng thẳng nhiều tháng và hiện tại NHNN không còn nhiều dư địa để “gồng” như trước.

Lý giải nguyên nhân đằng sau, ông Báu cho biết trong những thời điểm tín dụng tăng nhanh hơn huy động, các ngân hàng sẽ gặp khó về thanh khoản và phải tìm đến kênh vay mượn trên thị trường liên ngân hàng hoặc phát hành trái phiếu để bù đắp.

Hiện nay, dư nợ cho vay lẫn nhau trên thị trường liên ngân hàng đã lên tới khoảng 3 triệu tỷ đồng, con số này đặc biệt đáng chú ý vì tương đương khoảng 15% tổng tài sản hệ thống ngân hàng trong khihệ thống ngân hàng hiện tại đang nắm giữ chỉ vào khoảng 800.000 tỷ đồng.

"Trong khi tại Trung Quốc, tỷ lệ này chỉ khoảng 7%, ở Mỹ chỉ vài chục tỷ USD trên nền tài sản vài nghìn tỷ USD; châu Âu cũng thấp hơn đáng kể. Điều đó cho thấy rủi ro mang tính cấu trúc cực kỳ lớn, bắt buộc nhà điều hành phải can thiệp trong thời gian tới", ông cho hay.

Chuyên gia cho rằng lý do NHNN buộc phải tăng lãi suất OMO là vì tình trạng căng thanh khoản và xu hướng này nhiều khả năng vẫn tiếp diễn, vì đây là câu chuyện mang tính tổng thể của cả hệ thống ngân hàng, chứ không phải chỉ ở một vài ngân hàng đơn lẻ.

Từ swap USD/VND đến vay đặc biệt

Trước bối cảnh đó, NHNN buộc phải thử nghiệm một công cụ mới nghiệp vụ hoán đổi ngoại tệ (swap USD/VND) với các ngân hàng thương mại với kỳ hạn 14 ngày, với hạn mức tối đa là 500 triệu USD và tỷ giá giao dịch ở mức 23.945 – 23.955 VND/USD.

Thực chất, đây là nghiệp vụ tương đương việc ngân hàng thương mại vay VND từ NHNN với tài sản cầm cố là USD và khoản chênh lệch 10 đồng trong 14 ngày chính là chi phí lãi vay.

Với lãi suất vay USD trên thị trường liên ngân hàng hiện ở mức khoảng 4%/năm cho kỳ hạn 2 tuần, mức chênh lệch này tương đương việc NHNN đang cho ngân hàng thương mại vay VND với lãi suất khoảng 5%/năm trong hai tuần.

"NHNN lựa chọn mức lãi suất 5 - 5,1% này vì đây là con số giao giữa lãi suất tái cấp vốn và lãi suất cho vay bù đắp thiếu hụt. Nói cách khác, nó tạo ra một mức trần lãi suất tiếp theo", ông Báu cho hay. 

Tuy nhiên vị chuyên gia đánh giá quy mô bơm vốn qua kênh swap hiện rất nhỏ khoảng 500 triệu USD, tương đương 11.000 – 12.000 tỷ đồng. Con số này là quá nhỏ so với mức thiếu hụt thanh khoản tính bằng hàng trăm nghìn tỷ đồng của toàn hệ thống. 

Theo chuyên gia, có thể xem nghiệp vụ swap như một công cụ NHNN đang thử nghiệm và cơ quan điều hành nhiều khả năng sẽ tiếp tục nâng quy mô trong thời gian tới. Nhưng thực tế cho thấy OMO truyền thống đang “thất thủ”, buộc NHNN phải bổ sung thêm những kênh hỗ trợ thanh khoản khác.

Theo ông Báu, nếu căng thẳng thanh khoản nghiêm trọng hơn, các ngân hàng thương mại vẫn còn hai kênh tiếp cận vốn khác: tái cấp vốn (mang hồ sơ tín dụng đến NHNN để vay) và vay thông qua nghiệp vụ bù đắp thiếu hụt vốn qua đêm. Tuy nhiên, cả hai kênh này đều những hạn chế nhất định, vì vậy, các ngân hàng cũng không muốn lạm dụng.

"Đây là bối cảnh mà chuyên gia cho rằng chúng ta đang ở giai đoạn đầu của một chu kỳ tăng lãi suất. Song có thể thấy giai đoạn tăng lãi suất này hơi bị động với nhà quản lý và hệ thống ngân hàng", ông Báu nhận định. 

Không chỉ dừng lại ở kênh OMO và kênh hoán đổi ngoại tệ (swap), theo ông Báu, NHNN cũng đang phải sử dụng tới cả kênh cho vay đặc biệt. 

Ông Báu ước tính dựa trên số liệu hiện có, tổng số tiền mà hệ thống ngân hàng đang nợ Chính phủ và NHNN đã lên tới khoảng 650.000 tỷ đồng. Nếu trừ đi lượng tiền Kho bạc Nhà nước gửi tại hệ thống ngân hàng – ước khoảng 400.000 tỷ đồng có thể suy ra NHNN đang cho hệ thống ngân hàng vay khoảng 200.000 tỷ đồng thông qua các nghiệp vụ có thể tái cấp vốn.