Thời gian gần đây, người dân Gia Lai cũng đổ xô nhặt xác ve sầu bán cho các thương lái với giá hơn 2 triệu đồng/kg. Trên mạng xã hội cũng có nhiều hội nhóm đăng thông tin thu mua xác ve sầu với giá tiền triệu.
Trước đó, năm ngoái, các trang mạng xã hội ở Gia Lai cũng liên tục đăng thông tin thu mua xác ve sầu. Giá thu mua tùy vào kích cỡ, dao động từ 800.000 đồng đến hơn 1 triệu đồng/kg. Những xác ve lớn trong rừng sâu, họ sẽ thu mua khoảng 2 triệu đồng/kg.
Tiến sĩ - Lương Y Phùng Tuấn Giang, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Phát triển Y dược Cổ truyền Việt Nam, cho biết, xác ve sầu, y học cổ truyền gọi là thuyền thoái, thiền thoái, thuyền y hay thiền thuế.
Xác ve rừng hay ve sống ở thành phố, làng mạc, xác lột còn bám trên thân cây to, trên mặt đất hay trôi theo các dòng sông, suối đều dùng được.
Khi lấy xác, cần gỡ nhẹ tay và đựng trong những lọ rộng, tránh ép mạnh hay lèn chặt làm xác bẹp, vụn nát sau đó rửa sạch, phơi khô.
Xác ve sầu là một dược liệu quý trong y học cổ truyền (Ảnh minh họa: P.H).
Theo y học cổ truyền, thuyền thoái là một vị thuốc quan trọng với nhiều công dụng được ghi nhận trong các tài liệu cổ như Bản Thảo Cương Mục (Trung Quốc) và các sách thuốc Việt Nam như Nam Dược Thần Hiệu của Đại y Thiền sư Tuệ Tĩnh, Hải Thượng y tông tâm lĩnh của Hải Thượng Lãn Ông.
Thuyền thoái có vị mặn, ngọt, không mùi, tính lạnh. Người thể chất hư hàn (lạnh tay chân, mệt mỏi, tiêu chảy) không nên dùng vì thuyền thoái tính hàn, có thể làm nặng thêm tình trạng. Phụ nữ mang thai cũng cần thận trọng, tránh dùng do sợ ảnh hưởng đến thai khí.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý của xác ve sầu
Các nghiên cứu khoa học hiện đại đã phân tích và xác định một số thành phần hóa học chính trong thuyền thoái.
Cụ thể gồm:
- Chitin (kitin): Đây là thành phần chính cấu tạo nên lớp vỏ ngoài của xác ve sầu, một polysaccharide tự nhiên có đặc tính bền vững và không hòa tan trong nước.
- Nitơ và tro: Nghiên cứu tại Thượng Hải cho thấy xác ve sầu chứa khoảng 7,86% nitơ và 14,57% tro, cho thấy sự hiện diện của các hợp chất chứa nitơ và khoáng chất.
- Các hợp chất amin và axit amin: Một số tài liệu ghi nhận thuyền thoái chứa các axit amin như alanine, proline, aspartic acid, serine, glycine, lysine, valine và một số axit amin khác. Các hợp chất này có thể đóng vai trò trong các hoạt động sinh học.
- Tetrapolyme N-acetyldopamine: Hai hợp chất mới được phân lập gần đây là cicadamide A và cicadamide B. Đây là các polyme của N-acetyldopamine, được phát hiện trong các nghiên cứu hiện đại, có liên quan đến tác dụng dược lý.
- Nguyên tố vi lượng: Thuyền thoái chứa các nguyên tố như canxi, magie, phốt pho, có thể góp phần vào các hiệu quả sinh học.
- Các hợp chất khác: Một số nghiên cứu cũng ghi nhận sự hiện diện của isoxanthopterin, erythropterin và các hợp chất phenolic, có thể liên quan đến hoạt động chống oxy hóa.
Dựa trên các báo cáo khoa học và y học cổ truyền, thuyền thoái có nhiều tác dụng dược lý đáng chú ý, được chứng minh qua nghiên cứu thực nghiệm và ứng dụng lâm sàng.
Tác dụng chống co giật (giải kinh)
Theo TS Giang, các nghiên cứu trên động vật thực nghiệm cho thấy xác ve sầu có khả năng làm giảm co giật, đặc biệt trong các trường hợp liên quan đến sốt cao hoặc động kinh. Trong y học cổ truyền, nó được dùng để trị kinh phong (co giật) ở trẻ em, đặc biệt khi sốt cao.
Tác dụng an thần
Xác ve sầu có hiệu quả làm dịu tinh thần, hỗ trợ điều trị chứng khóc đêm ở trẻ sơ sinh (khóc dạ đề) và cải thiện giấc ngủ.
Tác dụng hạ sốt
Nghiên cứu dược lý hiện đại ghi nhận thuyền thoái có khả năng giảm nhiệt độ cơ thể trong các trường hợp sốt do phong nhiệt. Điều này phù hợp với công dụng truyền thống trong y học cổ truyền, như trị cảm mạo phong nhiệt và sốt phát ban.
Tác dụng chống viêm
Các hợp chất cicadamide A và cicadamide B (tetrapolyme N-acetyldopamine) được phân lập từ thuyền thoái cho thấy hoạt tính chống viêm đáng kể. Chúng có thể ức chế các phản ứng viêm, hỗ trợ điều trị các chứng như đau họng, viêm da, hoặc mẩn ngứa do phong chẩn.
Tác dụng chống oxy hóa
Các polyme N-acetyldopamine và hợp chất phenolic trong thuyền thoái có hoạt tính chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do.
Tác dụng trên hệ hô hấp
Thuyền thoái được ghi nhận có tác dụng tuyên phế, hỗ trợ điều trị ho, khàn tiếng, hoặc mất tiếng do cảm mạo phong nhiệt. Điều này có thể liên quan đến khả năng giảm viêm ở đường hô hấp.
Tác dụng trên da và mắt
Trong y học cổ truyền, thuyền thoái được dùng để trị phong chẩn (mẩn ngứa, viêm da), sởi không mọc đều, và các chứng mắt đỏ có màng. Các nghiên cứu hiện đại chưa giải thích đầy đủ cơ chế, nhưng có thể liên quan đến tính chống viêm và thanh nhiệt.
Tại sao thuyền thoái lại có giá cao?
Giá của thuyền thoái thường cao hơn so với nhiều vị thuốc khác trong y học cổ truyền do một số yếu tố liên quan đến quá trình thu hoạch, nguồn cung và giá trị dược liệu.
Khó khăn trong thu hoạch và chế biến
Xác ve sầu phải thu hoạch thủ công. Thuyền thoái là vỏ lột xác của ve sầu, thường được thu thập từ tự nhiên (các loài như Cryptotympana pustulata hoặc Cicada flammata).
Việc thu gom đòi hỏi phải tìm kiếm trên cây, thường vào mùa hè khi ve sầu lột xác, và quá trình này chủ yếu được thực hiện thủ công, tốn nhiều thời gian và công sức.
Bên cạnh đó, ve sầu chỉ lột xác trong một khoảng thời gian ngắn trong năm (thường vào mùa hè), nên nguồn cung không ổn định quanh năm, làm tăng chi phí thu hoạch và lưu trữ.
Việc chế biến cũng phức tạp. Sau khi thu hoạch, thuyền thoái cần được làm sạch (loại bỏ tạp chất, đất cát), phơi khô cẩn thận để giữ nguyên dược tính và bảo quản tránh ẩm mốc. Các công đoạn này đòi hỏi kỹ thuật và sự tỉ mỉ, góp phần làm tăng giá thành.
Nguồn cung hạn chế
- Phụ thuộc vào tự nhiên: Mặc dù một số nơi đã thử nuôi ve sầu để lấy xác, phần lớn thuyền thoái vẫn được khai thác từ tự nhiên. Số lượng ve sầu trong tự nhiên phụ thuộc vào điều kiện môi trường, khí hậu và sự suy giảm của các khu rừng tự nhiên, dẫn đến nguồn cung không dồi dào.
- Nhu cầu cao: Thuyền thoái là một vị thuốc quan trọng trong y học cổ truyền Trung Quốc, Việt Nam và một số nước Đông Á khác, được sử dụng rộng rãi để trị các bệnh như co giật, sốt, viêm họng, mất tiếng và các vấn đề về da. Nhu cầu lớn từ thị trường vượt xa khả năng cung cấp tự nhiên, đẩy giá lên cao.
Giá trị dược liệu cao
"Thuyền thoái có nhiều tác dụng như chống co giật, an thần, chống viêm, và thanh nhiệt. Giá trị y học được chứng minh qua cả kinh nghiệm cổ truyền và nghiên cứu hiện đại. Đây là loại dược liệu có giá trị dược lý cao, và nhu cầu lớn từ thị trường", TS Giang nhấn mạnh.
