Thú săn ‘lộc trời’ nấm mối: May rủi, hiểm nguy và cuộc cạnh tranh thầm lặng

Mỗi năm, vào khoảng tháng 4 đến cuối tháng 8 âm lịch, khi Nam bộ bước vào mùa mưa, nhiều người dân các tỉnh Đồng Nai, Tây Ninh, TP.HCM lại rủ nhau thức trắng đêm để đi săn nấm mối. Loại nấm này chỉ mọc từ những khu vực có tổ mối còn sống, hiện vẫn chưa thể trồng hay nuôi nhân tạo và được coi như "lộc trời".

Đêm trắng giữa vườn cao su

Những ngày này, hình ảnh quen thuộc là ánh đèn pin loang loáng trong các vườn cao su, vườn tràm... vào lúc nửa đêm, rạng sáng. "Nấm thủ" thường đi theo nhóm 2 - 4 người, ít khi đi một mình. Mỗi người lặng lẽ soi từng hàng cây, vạt đất, chăm chú tìm dấu hiệu mặt đất hơi nứt, những búp nấm vừa nhú, báo hiệu một ổ nấm sắp trồi lên. Khi phát hiện những búp nấm trắng ngần lấp ló, ai nấy đều háo hức đến "thu hoạch".

ẢNH: HOÀNG GIÁP

Theo các "nấm thủ" lâu năm, nấm mối mọc nhiều về đêm và rạng sáng, chỉ xuất hiện khi có đủ độ ẩm và nhiệt độ thích hợp. Thường sau một vài trận mưa đầu mùa, đất ẩm dần thì nấm mới bắt đầu nhú. 

Nếu gặp những ngày mưa dài dồn dập hoặc nắng gắt kéo dài khiến đất khô, nấm cũng sẽ ít mọc, việc săn tìm càng trở nên khan hiếm. Chính vì vậy, dù nấm chỉ mọc lên trong vài tháng mùa mưa, nhưng không phải ngày nào cũng có nấm mà phụ thuộc rất lớn vào thời tiết.

Anh Nguyễn Văn Cung (41 tuổi, ở phường Bình Phước), làm nghề lái xe tự do, cho biết: "Mỗi khi đoán được hôm đó có nấm, tôi lại rủ vài anh em cùng đi săn. Đồ nghề cũng đơn giản lắm, chỉ cần một chiếc xe máy đầy bình xăng, giỏ xách để đựng nấm, cây gỗ để đào và đèn pin. Có bữa may mắn kiếm được 5 - 7 kg nấm, nhưng cũng có hôm chỉ được vài cây nấm về ăn".

Với các thợ săn chuyên nghiệp, khu vực huyện Đồng Phú, thị xã Chơn Thành, tỉnh Bình Phước (cũ) và huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương (cũ) đã quá quen thuộc bởi nơi đây nấm mọc nhiều, chất lượng ngon và được thị trường ưa chuộng. Có những thời điểm, các "nấm thủ" từ Tây Ninh, Bình Thuận, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu... cũng kéo nhau về, khiến việc săn tìm ngày càng khó khăn.

Anh Cung chia sẻ thêm: "Săn nấm mối, ngoài kinh nghiệm cũng cần cái duyên và may mắn. Nấm đa số mọc ban đêm, chu kỳ từ khi nhú đến khi nở xòe chỉ khoảng 4 - 6 tiếng. Có khi may mắn gặp ổ nấm lớn, rộng vài chục mét vuông, được 3 - 4 kg. Nhưng cũng có khi gặp ổ nấm mới nhú cỡ 0,5 - 1 cm, mình buộc phải che lá cây lại để đi tìm chỗ khác. Lát sau quay lại, ổ nấm nhiều khi đã bị người khác phát hiện và đào mất".

Anh Võ Thành Chơn (45 tuổi, ở phường Bình Phước), làm nghề sửa chữa xe cơ giới, đã có 4 năm kinh nghiệm đi săn nấm mối, cho biết: "Ban đầu anh em rủ đi cho vui, kiếm ít nấm về nấu cháo gà cải thiện bữa ăn cho lạ miệng. Nhưng đi riết rồi mê, có đợt nấm rộ, mỗi tối đi có thể kiếm được 6 - 7 kg, bán cũng được 2 - 3 triệu đồng là bình thường".

Nghe qua tưởng dễ, nhưng săn nấm mối lại là một cuộc chiến thầm lặng đầy may rủi. Nấm chỉ mọc ban đêm, người săn phải dựa vào dấu hiệu cực kỳ nhỏ: đất hơi nứt, rêu xanh nhô lên… Chỉ cần đánh giá sai, có thể lỡ mất những ổ nấm "khủng", công sức cả đêm coi như lãng phí.

ẢNH: HOÀNG GIÁP

Hơn thế nữa, đây còn là một cuộc đua tốc độ. Ai phát hiện ổ nấm trước thì đào, người đến sau chỉ biết ngậm ngùi tiếc nuối. Có khi đang lúi húi đào, ngẩng lên đã thấy người khác soi đèn ngay khu vực gần bên.

"Dân săn nấm luôn giữ kín vị trí mình phát hiện. Ổ nấm nào năm nay đã có, năm sau quay lại gần như chắc chắn sẽ mọc tiếp. Chỉ cần canh đúng thời gian, tập trung ở những khu vực đó là dễ trúng lớn, miễn là kịp trước khi anh em khác phát hiện", anh Cung chia sẻ kinh nghiệm.

ẢNH: HOÀNG GIÁP

Không chỉ phải chạy đua, người săn nấm còn đối diện với nhiều hiểm nguy. Đêm khuya trong vườn rẫy, nhiều nơi không có sóng điện thoại, nguy cơ gặp rắn, rết rất cao. Đường đất trơn trượt dễ té ngã, có khi rơi xuống hố, rãnh người dân đào. Vì vậy, hầu hết "nấm thủ" đều đi thành nhóm 2 - 4 người để có thể hỗ trợ nhau lỡ khi có sự cố.

Nghề tay trái hái ra tiền

Do chỉ có trong 1 khoảng thời gian nhất định, nên hầu hết các "nấm thủ" đều coi đây như là nghề tay trái. Dù vậy thu nhập mang lại của thú săn này không hề nhỏ.

Chị Huỳnh Thị Phương Thủy (ở xã Thuận Lợi, tỉnh Đồng Nai), người có hơn 8 năm kinh nghiệm thu mua nấm mối, cho biết: "Nấm mối Bình Phước được nhiều thương lái và nhà hàng ưa chuộng nhất vì vị ngọt thanh, giòn dai, hương thơm đậm, đặc biệt là loại 'nấm búp'. Giá dao động từ 400.000 - 700.000 đồng/kg tùy loại nấm búp hay nấm đã nở xòe."

ẢNH: HOÀNG GIÁP

Trước đây, nấm thường được gói trong giấy báo, khăn giấy rồi cho vào ngăn mát, giữ được 1 - 2 ngày. Hiện nay có thêm nhiều cách bảo quản như hấp sơ rồi trữ đông (giữ vài tuần), hoặc phơi, sấy khô (giữ vài tháng). Sau khi xử lý, đóng gói sạch sẽ, nấm được chào bán ở các khu vực trung tâm các thành phố lớn như TP.HCM với giá lên cả triệu đồng/kg.

ẢNH: HOÀNG GIÁP

Chị Thủy chia sẻ: "Tôi thường thu mua trực tiếp tại nhà hoặc tại điểm tập trung săn nấm. Cứ khoảng 2 - 3 tiếng sau khi đào trúng ổ nấm, anh em lại mang ra bán, rồi quay lại tiếp tục tìm. Vì nấm để lâu sẽ giảm giá trị. Thực tế có những người săn nấm chuyên nghiệp kiếm 3 - 4 triệu đồng/đêm là chuyện bình thường, thậm chí có người một đêm thu cả chục triệu cũng có, nếu may mắn. Có thời điểm tôi thu mua tới vài tạ nấm mỗi ngày, phải thuê thêm người gọt, vệ sinh nấm, hút chân không để giữ chất lượng".

Đặc sản - thực phẩm bồi bổ sức khỏe

Hiện nay, nấm mối được chế biến thành nhiều món ăn nổi tiếng như cháo nấm mối, nấm mối xào tỏi, xào mướp, nướng giấy bạc chấm muối tiêu chanh, hay nấu canh gà… Vị ngọt thanh, giòn bùi, thơm đặc trưng khiến ai ăn một lần cũng nhớ mãi.

Không chỉ dừng lại ở ẩm thực, nhiều nghiên cứu cho thấy nấm mối còn giàu protein thực vật cùng các khoáng chất thiết yếu. Một số hợp chất polysaccharide trong nấm có khả năng tăng cường miễn dịch, hỗ trợ tim mạch và kháng viêm… Chính vì vậy, nấm mối không chỉ là món ăn đặc sản mà còn được coi là thực phẩm bồi bổ sức khỏe.

Với sức hút của "nghề" không cần vốn, chẳng cần máy móc, chỉ cần đôi mắt tinh tường và chút may mắn - số lượng "nấm thủ" đang ngày càng nhiều hơn, khiến việc săn "lộc trời" cũng không còn dễ dàng như trước.