CÁI BẪY CỦA SỰ GIÀU NHANH
Chiều muộn, gió lùa qua con đường ven đầm mặn Sa Huỳnh, mặn mòi và lặng lẽ. Ông Võ Ngọc Duyên, Tổ trưởng dân phố Thạnh Đức 2 (P.Sa Huỳnh), dừng chân bên một con tàu xiêu vẹo, lớp sơn đã bạc phếch theo nắng gió. Ông khẽ thở dài: "Đấy, tàu giã cào đó. Ngày đóng mới tiền tỉ, giờ rao bán chẳng ai thèm mua…".
Tàu cá giã cào tiền tỉ neo đậu tại đầm nước mặn Sa Huỳnh, hư hỏng do lâu ngày không được tu bổ
Ảnh: Trang Thy
Không chỉ một mà nhiều con tàu đang phơi mình giữa bãi, im lìm như những xác cá voi mắc cạn, chứng tích buồn của một thời làm ăn phất lên rồi tàn lụi. Để hiểu rõ câu chuyện này, phải ngược về hơn 30 năm trước, khi nghề giã cào bướm lần đầu len vào vùng biển Sa Huỳnh. Những cánh lưới khung dày, xòe rộng như đôi cánh bướm, mỗi lần quét là gom sạch cá tôm. Sản lượng tăng vọt. Rồi từ giã cào bướm, ngư dân sáng chế giã cào đôi, hai tàu song hành, lưới càng nặng thì quét càng rộng. Tài nguyên biển ven bờ dần cạn kiệt, buộc ngư dân phải vươn khơi xa.
Ai có tàu công suất lớn thì ăn nên làm ra, mỗi chuyến đi cả tháng có thể mang về hàng trăm triệu đồng. Cơn lốc làm giàu ấy cuốn bao người vào vòng xoáy vay mượn. Nhà cửa, đất đai lần lượt được mang đi thế chấp để "nuôi" giấc mơ tàu to lưới nặng.
Trong vòng xoáy ấy có ông Huỳnh Đinh Dun (59 tuổi, tổ Thạnh Đức 2). Năm 15 tuổi, ông bỏ học theo sóng gió mưu sinh. Từ chiếc tàu gỗ 33 CV chuyên câu bủa, ông nâng lên 60 CV, rồi hùn vốn mua cặp tàu giã cào đôi. Cuộc sống tạm đủ, nhưng "giấc mơ đổi đời" vẫn chưa chạm tay. Thế là vợ chồng ông quyết định liều một phen: thế chấp cả nhà và tàu cũ, vay ngân hàng 3,5 tỉ đồng để đóng mới con tàu 1.000 CV, chuyên nghề giã cào đôi. "Biển gần bờ khi đó đã vơi cá, muốn sống được thì chỉ còn cách đóng tàu lớn, vươn khơi xa. Nhiều người trúng đậm lắm…", ông Dun nhớ lại.
Bà Trần Thị Được (56 tuổi), vợ ông, tiếp lời: "Không chỉ nhà tôi, mà gần như cả xóm này. Ai cũng vay tiền đóng tàu lớn…".
NHỮNG MÁI NHÀ BỊ "SÓNG NỢ" CUỐN ĐI
Những chuyến biển dài ngày, dầm mình trong gió mặn sóng dữ giúp ông Dun trả được gần 1,3 tỉ đồng cả gốc lẫn lãi. Tưởng rằng sẽ vượt qua khúc quanh khó khăn, nhưng cá tôm mỗi ngày một thưa. Nhiều chuyến về tay trắng, ông thấp thỏm, đứng ngồi không yên.
Ngư dân Sa Huỳnh đóng mới tàu cá (ảnh chụp tại một cơ sở đóng tàu ở Sa Huỳnh năm 2015)
Ảnh: Trang Thy
Giá dầu tăng, tàu nằm bờ. Ngân hàng kiện vì nợ lãi, căn nhà chắt chiu bao năm cũng mất. May thay, các con gom góp mua lại, cha mẹ mới còn mái che đầu. "Mấy chục năm lênh đênh, dựng được mái nhà, cuối cùng vì tàu lớn mà trắng tay. Nhiều gia đình khác cũng thế. Giờ tôi đau yếu, giao tàu cho con cùng bạn chài, thu nhập bấp bênh lắm…", ông Dun trầm giọng.
Nỗi buồn ấy cũng là câu chuyện của bà Huỳnh Thị Kim Lan (56 tuổi, tổ Thạnh Đức 2). Hơn 30 năm trước, bà cùng chồng, ông Trần Cườm, gây dựng tổ ấm từ chiếc ghe nhỏ buông câu. Rồi họ cầm cố nhà cửa vay hơn 2 tỉ đồng, hùn với con rể mua đôi tàu giã cào. Những chuyến đầu bội thu nhưng rồi cá biển dần vơi, lỗ chồng lỗ. Ngân hàng kiện, tài sản bị kê biên. Vợ chồng bà mất cả tàu lẫn nhà mà vẫn còn nợ. Tai họa chưa dừng ở đó, ông Cườm lâm trọng bệnh, không tiền chữa trị và người đàn ông cả đời gắn với sóng gió cuối cùng cũng gục ngã. "Nếu không vướng nợ, ảnh (tức ông Cườm - PV) chắc còn sống thêm được vài năm. Trước khi mất, ảnh chỉ lo mẹ con không còn chỗ ở. May nhờ bà con mua lại căn nhà cho ở nhờ…", bà Lan lau nước mắt.
Cá, mực tạp nham, đánh bắt từ lưới giã cào nên giá bán thấp
Ảnh: Trang Thy
Theo ông Võ Ngọc Duyên, riêng ở Thạnh Đức 2 đã có khoảng 10 ngư dân mất nhà vì thua lỗ từ giã cào. "Cuộc sống của họ bây giờ rất khó khăn", ông cho biết.
NGƯ TRƯỜNG VƠI CẠN
Giờ đây, ở Sa Huỳnh, những chuyến giã cào tiêu tốn hàng chục triệu đồng tiền dầu chỉ còn mang về cá tạp giá rẻ. Chi phí cao, giá thấp, thua lỗ triền miên. Bạn chài đi theo, nếu chuyến lỗ thì chẳng được trả công, buộc phải bỏ tàu đi nơi khác. Ông Võ Mạnh (51 tuổi, P.Sa Huỳnh) than: "Muốn giữ bạn chài, tôi phải cho họ mượn dăm bảy triệu đồng, có khi cả chục triệu đồng, nhưng nhiều người lấy tiền rồi đi biệt…".
Quảng Ngãi hiện có gần 5.000 tàu cá, trong đó hơn 1.000 tàu giã cào - kiểu khai thác tận diệt khiến nguồn lợi hải sản ngày một cạn kiệt, ngư dân lao đao. Việc chuyển nghề lại khó vì chi phí lớn, không còn chỗ vay mượn sau khi đã đổ tiền của vào tàu giã cào.
Tàu cá neo đậu tại cảng cá Sa Huỳnh
Ảnh: Trang Thy
Ông Võ Văn Hải, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản và Biển đảo Quảng Ngãi (Sở NN-MT), cho biết tỉnh đang tăng cường bảo vệ nguồn lợi hải sản, chống khai thác bất hợp pháp và hỗ trợ ngư dân giã cào chuyển đổi nghề. "Chúng tôi khuyến cáo bà con hạn chế khai thác trong mùa sinh sản để nguồn lợi phục hồi. Bảo vệ biển không chỉ là khẩu hiệu, mà là bảo đảm sinh kế lâu dài", ông Hải nói.
Vẫn còn đó lời dặn của những lão ngư Mỹ Á trăm năm trước: "Để dành cá, mới đánh bắt được lâu dài". Giữa muôn vàn sóng gió, lời dặn ấy nay vang vọng như lối thoát duy nhất để biển còn sức nuôi người, và người còn sức bám biển.
