Bùng nổ sản xuất xe điện của Trung Quốc được cho là gắn liền với những cuộc tranh luận dữ dội về sáng tạo và sao chép. Bài viết của Rest of World gần đây chỉ ra một vấn đề không mới nhưng ngày càng nổi bật: các hãng xe điện Trung Quốc đang “ăn theo” vẻ ngoài của những chiếc xe sang phương Tây, từ Range Rover, Tesla cho tới Rolls-Royce, để tung ra thị trường những sản phẩm hao hao nhưng có mức giá mềm hơn nhiều.
Câu chuyện chiếc Jaecoo J7 của Chery giống Range Rover Evoque đến mức chính kỹ sư thừa nhận “có lấy cảm hứng từ một thương hiệu Anh truyền thống” là ví dụ điển hình. Xiaomi SU7 được dân mạng Trung Quốc gọi là “Mi Porsche”, trong khi Zeekr 9X lại gợi nhớ tới dáng vẻ của Rolls-Royce Cullinan. Với một thị trường nội địa vốn quen với nhãn “copycat”, kiểu sao chép này không còn gây sốc, nhưng đủ để khiến phương Tây chột dạ.
Ở góc độ kinh doanh, những mẫu xe nhái này nắm bắt đúng tâm lý người tiêu dùng: khao khát sở hữu phong cách cao cấp, song chỉ có thể chấp nhận một mức giá thấp hơn. Chúng trở thành vũ khí để các hãng xe Trung Quốc nhanh chóng chiếm lĩnh thị phần trong và ngoài nước. Các chuyên gia cảnh báo, khi bản sao khó phân biệt với nguyên mẫu, thị trường dễ rơi vào “cuộc đua xuống đáy”, nơi thương hiệu bị bào mòn và giá trị thực sự của sáng tạo bị xóa nhòa.
Câu chuyện không thể tách rời bối cảnh rộng lớn hơn: sự trỗi dậy của ngành xe điện Trung Quốc dựa trên mô hình “học nhanh – làm nhanh – sao chép trước, sáng tạo sau”. Trung Quốc hiện sản xuất hơn một nửa số xe điện toàn cầu, kiểm soát gần trọn chuỗi cung ứng pin và linh kiện, và đã vượt Nhật Bản để trở thành nhà xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới.
Các con số biết nói: năm 2024, xe năng lượng mới (NEV) chiếm tới gần 48% thị phần xe bán tại Trung Quốc, so với chỉ hơn 6% vào năm 2020. BYD, từ chỗ còn phải học cách lắp ráp, nay bán hơn 4,2 triệu xe trong một năm, vượt Tesla trên nhiều thị trường, kể cả châu Âu. Aito – liên minh giữa Seres và Huawei – thậm chí đã vượt BMW và Mercedes để vươn lên vị trí dẫn đầu phân khúc cao cấp ở Trung Quốc, với hơn 150.000 xe tiêu thụ trong năm 2024, theo Business Insider.
Cách mà các hãng Trung Quốc “copy” thiết kế thực chất là phần nổi của tảng băng. Từ lâu, các công ty nội địa đã bắt chước phương Tây trong mọi lĩnh vực: từ phần mềm, điện thoại, cho tới máy bay không người lái. Trong ngành xe, vụ Landwind X7 từng bị kiện vì giống Range Rover Evoque, hay Chery QQ từng bị so sánh như “bản sao” Daewoo Matiz. Nhưng chính những bước đi đó lại trở thành bàn đạp: qua sao chép, họ học được quy trình, thiết kế, rồi cải tiến dần thành sản phẩm của riêng mình.
Trong văn hóa kinh doanh Trung Quốc, sao chép từng là chiến lược sinh tồn: lấy thứ có sẵn, rút ngắn khoảng cách, hạ chi phí, rồi chiếm lĩnh thị trường đại chúng. Điều khác biệt là Trung Quốc không dừng ở bản sao. Một khi đã tạo được nền tảng sản xuất khổng lồ, họ dần dịch chuyển sang sáng tạo nguyên bản.
Điều khiến phương Tây lo lắng không chỉ là ngoại hình bị “bắt chước” mà còn là tốc độ và quy mô. Ở châu Âu, nơi các hãng truyền thống vẫn loay hoay điều chỉnh chuỗi cung ứng và thiết kế, các bản sao Trung Quốc đã kịp xuất hiện tại showroom với mức giá chỉ bằng một nửa. Người tiêu dùng, nhất là thế hệ trẻ, có xu hướng ít trung thành với thương hiệu, dễ chấp nhận lựa chọn thay thế nếu chúng mang lại trải nghiệm tương tự.
Đằng sau dáng dấp quen thuộc ấy là một sức mạnh sản xuất khổng lồ. Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 80% khâu tinh luyện lithium toàn cầu, sở hữu những công ty pin lớn nhất thế giới như CATL và BYD, và đang thử nghiệm công nghệ sodium-ion – vốn có thể hạ giá thành pin xuống thấp hơn nữa. Khi hạ tầng và nguyên liệu nằm trong tay, việc “copy” bề ngoài chỉ là phần dễ thấy nhất; trong khi phần khó thấy chính là sự dịch chuyển chuỗi giá trị về phía Trung Quốc, khiến các hãng phương Tây dù giữ bản quyền thiết kế cũng không thể duy trì lợi thế cạnh tranh.
Tuy nhiên, tương lai không thể xây dựng dựa trên sao chép mãi mãi. Những chuyên gia thiết kế như Josef Kabaň, từng đứng đầu Rolls-Royce, nay làm việc cho SAIC, thẳng thắn rằng: để tồn tại lâu dài, các hãng xe Trung Quốc phải tạo ra thứ thật sự nguyên bản. Điều đó không chỉ liên quan đến thẩm mỹ, mà còn là bước tiến trong công nghệ phần mềm, hệ thống tự lái, quản trị năng lượng.
Câu chuyện các hãng xe điện Trung Quốc đang “hái ra tiền” nhờ bản sao xe sang phương Tây không chỉ đơn giản là vấn đề đạo đức thiết kế. Nó phản ánh một chiến lược phát triển đã ăn sâu trong nền công nghiệp: sao chép để học, cải tiến để sống sót, rồi sáng tạo để thống trị. Trung Quốc xem đây như một phần của hành trình đi lên, giống như cách các nền công nghiệp Nhật Bản hay Hàn Quốc từng bị buộc tội sao chép trước khi trở thành cường quốc sáng tạo.
Theo: Rest of World, Business Insider
