Rộng cửa cho điện mặt trời mái nhà

Điện dư, có thể bán đến 50% sản lượng

Bộ Công thương đang lấy ý kiến dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 57/2025 quy định cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn; Nghị định 58/2025 về phát triển điện năng lượng tái tạo, năng lượng mới. Dự thảo lần này đưa ra nhiều quy định mới đối với điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) tự sản xuất - tự tiêu thụ và cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa nhà máy điện và khách hàng sử dụng điện lớn.

ẢNH: NHẬT THỊNH

Cụ thể, dự thảo điều chỉnh quy trình thủ tục khi người dân lắp ĐMTMN mà không đấu nối với hệ thống điện quốc gia, các cá nhân, tổ chức chỉ cần thông báo tới UBND cấp xã để địa phương ghi nhận. Trường hợp có đấu nối với hệ thống điện quốc gia (kể cả chỉ tự tiêu, không bán điện dư) vẫn phải gửi thông báo qua UBND cấp xã, UBND xã sẽ chuyển tiếp cho đơn vị điện lực để phối hợp theo dõi, điều độ khi cần. Điều này đồng nghĩa với việc thay vì thông báo trực tiếp cho ngành điện lực như trước, nay người dân thông báo cho UBND cấp xã.

Tại Nghị định 58, cá nhân, tổ chức lắp đặt ĐMTMN không đấu nối với hệ thống điện quốc gia vẫn phải thông báo cho đơn vị điện lực tại địa phương về công suất và địa điểm lắp đặt hệ thống; trường hợp có đấu nối với hệ thống điện quốc gia và có nhu cầu bán điện dư, chủ đầu tư nộp hồ sơ, sau đó đơn vị điện lực kiểm tra, nếu đạt yêu cầu sẽ phối hợp nghiệm thu hệ thống. Song song đó, chủ đầu tư cần phối hợp với điện lực nghiệm thu hệ thống đo đếm, thu thập dữ liệu từ xa và giám sát điều khiển…

Đặc biệt, dự thảo lần này cũng tăng mua sản lượng điện dư phát lên lưới, lên mức 50% thay vì 20% như hiện nay. Bên bán điện dư và bên mua điện dư được mua bán sản lượng điện dư với tỷ lệ 50%, thực hiện trước ngày 31.12.2030. Nếu bán điện dư, các tổ chức, cá nhân phải xin giấy chứng nhận đăng ký phát triển từ sở công thương; trường hợp tự sản tự tiêu, không bán ra, chỉ cần thông báo, không phải xin giấy phép, nhưng vẫn sẽ chịu giám sát kỹ thuật khi cần thiết. Ngoài ra, dự thảo lần đầu đưa vào khái niệm "thiết bị bật tắt chống phát điện ngược lên lưới". Tức là hệ thống ĐMTMN sẽ không được tự đẩy điện lên lưới khi ngành điện không yêu cầu, và phải kết nối được với hệ thống giám sát - thu thập dữ liệu từ xa. Đây là thay đổi căn bản so với giai đoạn 2019 - 2022, khi loại hình này gần như không nằm trong tầm kiểm soát điều độ của hệ thống điện quốc gia.

Dự thảo Nghị định 57 sửa đổi thì mở rộng đối tượng được tham gia cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), không chỉ áp dụng với khách hàng sử dụng điện lớn như trước, mà cho phép các trung tâm dữ liệu (data center), thuộc nhóm tiêu thụ điện rất lớn và có yêu cầu cao về nguồn điện xanh, sẽ được tham gia. Các đơn vị bán lẻ điện trong khu công nghiệp (KCN), khu chế xuất (KCX), khu công nghệ cao cũng được đứng ra mua - bán điện tái tạo trực tiếp thay cho từng doanh nghiệp (DN) thuê hạ tầng. Đặc biệt, cơ chế DPPA qua lưới riêng sẽ không còn bị ràng buộc bởi khung giá phát điện như trước. Giá sẽ do hai bên tự thỏa thuận theo nguyên tắc thị trường. Dự thảo lần này cũng đề xuất làm rõ công thức thanh toán và trách nhiệm khi chênh lệch sản lượng cam kết. Nếu DN dùng vượt quá sản lượng đã cam kết với nguồn năng lượng tái tạo, phần vượt buộc phải mua theo giá bán lẻ điện thông thường từ Tập đoàn Điện lực VN (EVN).

Nguồn điện tái tạo trong khu công nghiệp sẽ tăng mạnh

Chuyên gia năng lượng, ông Nguyễn Quốc Việt, Tổng giám đốc Công ty CP Vinasol, đánh giá những quy định mới trong cả 2 bản dự thảo trên là "quá tốt, quá cần thiết" lúc này; chứng tỏ Bộ Công thương tiếp nhận các góp ý của DN, người dùng điện, chuyên gia… với tinh thần rất cầu thị và có sự chuyển biến về chính sách khá rõ rệt. Trong đó, dự thảo đã giải quyết ít nhất 2 điểm "nóng" được kiến nghị lâu nay là nâng tỷ lệ bán ĐMTMN phát lên lưới từ 20% công suất lắp đặt lên 50%. Trước đó, đa số người lắp ĐMTMN cho là mức 20% chưa hấp dẫn để khuyến khích người dân lắp điện dùng và có thể bán. Thứ hai, mở rộng đối tượng có thể mua bán điện trực tiếp, không giới hạn người dùng điện lớn và cho phép các đơn vị bán lẻ điện trong các KCN, KCX... 

"Theo tôi, cần mở rộng việc mua bán điện trực tiếp có thể với các dự án từ vài trăm kW thay vì công suất từ 10 MW. Tháo bung cơ chế thì khuyến khích nhiều nhà đầu tư tham gia làm ĐMT, khuyến khích người dùng điện, đặc biệt là khu vực sử dụng điện công nghiệp sẽ tăng. Từ đó, cơ hội tiếp cận nguồn điện sạch trong sản xuất sẽ tăng mạnh. Có cầu ắt có cung, nhu cầu tăng thì người đầu tư làm ĐMT tăng", ông Việt nói.

Riêng quy định cá nhân, tổ chức có đấu nối hệ thống điện quốc gia kể cả lắp để dùng hay có bán điện dư thay vì thông báo trực tiếp cho ngành điện, nay báo cho UBND cấp xã không khác nhiều và thực ra không cần thiết. Ông Việt phân tích: "Khi lắp ĐMT có đấu nối vào lưới điện quốc gia, bắt buộc phải có nhân viên ngành điện lực có chuyên môn để hướng dẫn. Vậy tại sao không giữ quy định thông báo cho điện lực tại địa phương để hỗ trợ đấu nối cho cá nhân, tổ chức lắp ĐMTMN? Đây là thủ tục thuần tính chuyên môn và cần thiết có người của ngành điện biết, hướng dẫn cũng như nắm dữ liệu luôn. Trong thực tế, nhu cầu lắp ĐMTMN có đấu nối lên lưới điện quốc gia để vừa dùng, vừa bán mới cao, chứ lắp để dùng chiếm tỷ lệ rất thấp. Nếu vậy, ngay từ đầu, thông báo nên chuyển trực tiếp đến ngành điện - đơn vị quản lý chuyên môn, kỹ thuật - nắm để biết thì hay hơn, giảm thủ tục hành chính không cần thiết".

Chuyên gia Đào Nhật Đình cũng bày tỏ sự đồng tình với những đề xuất mới mang tính "mở" đối với cơ chế chính sách khuyến khích phát triển ĐMTMN. Bởi nguy cơ thiếu điện rất cao, đặc biệt khu vực miền Bắc, khi nhu cầu dùng điện để sản xuất kinh doanh và kể cả sinh hoạt đang ngày càng tăng. "Với nỗ lực này, nguồn điện tái tạo, cụ thể là ĐMTMN sẽ tăng mạnh trong thời gian tới là điều chắc chắn. Đặc biệt, DN sản xuất trong KCN trong thời gian tới có cơ hội tiếp cận được nguồn nguyên liệu tái tạo nhiều hơn", ông Đình nói.