Công an TP.HCM cho biết qua công tác quản lý nhân hộ khẩu, quản lý địa bàn cho thấy có 140.175 dữ liệu trẻ em đã được đăng ký khai sinh nhưng chưa đăng ký cư trú trên hệ thống Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Một trong những nguyên nhân là nhiều người nghĩ rằng sau khi sinh con chỉ cần đăng ký khai sinh mà không hề biết về việc phải đăng ký cư trú. Hệ quả là trẻ khi lớn lên sẽ gặp nhiều khó khăn khi tiếp cận giáo dục, y tế và các chính sách an sinh xã hội.
Chưa đăng ký cư trú do cha mẹ không có thường trú
Trả lời PV Thanh Niên về lý do trẻ em có đăng ký khai sinh nhưng chưa đăng ký cư trú, thượng tá Hồ Thị Lãnh, Phó trưởng phòng Cảnh sát QLHC về TTXH (PC06, Công an TP.HCM) cho biết thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Trong đó, trẻ em có đăng ký khai sinh nhưng chưa đăng ký cư trú là do cha mẹ không đăng ký thường trú tại TP.HCM.
"Sau đợt vừa rồi, Công an TP.HCM chỉ đạo rà soát nhanh và nhận định rằng trong số trẻ em chưa đăng ký cư trú, thực tế có nhiều trường hợp không cư trú trên địa bàn TP.HCM. Lý do là từ khi luật Hộ tịch năm 2014 có hiệu lực, việc đăng ký khai sinh có thể thực hiện tại nơi cư trú, thường trú hoặc tạm trú của cha hoặc mẹ", thượng tá Lãnh nói.
"Vì vậy, đa số các trường hợp đăng ký khai sinh tại TP.HCM nhưng chưa đăng ký cư trú là do cha mẹ không có đăng ký thường trú tại TP.HCM. Thực tế này thường rơi vào những trường hợp các cô chú, anh chị hoặc công nhân đang làm việc tại TP.HCM, sau khi sinh con thì đăng ký khai sinh nhưng lại đưa con về nơi thường trú để ông bà nuôi, nên không đăng ký cư trú tại TP.HCM được. Hầu hết các trường hợp xuất phát từ lý do này", thượng tá Lãnh lý giải.
Ngoài ra, một bộ phận người lao động vì lý do mưu sinh và ít tiếp cận thông tin tuyên truyền nên chưa ý thức được tầm quan trọng của việc đăng ký cư trú cho trẻ. Cũng có người hiểu lầm về thủ tục, cho rằng khi đăng ký khai sinh cho trẻ là đã được đăng ký cư trú hoàn chỉnh.
Theo thượng tá Lãnh, việc trẻ không đăng ký nơi cư trú có tác động không nhỏ đến quyền lợi của trẻ, như trong việc tiếp cận giáo dục, tuyển sinh đầu cấp và phổ cập giáo dục. Hiện nay, việc không có đăng ký cư trú, nhất là thường trú, cũng ảnh hưởng đến công tác điều tra và tuân thủ quy định về tuyển sinh đầu cấp học.
Về y tế, mặc dù trẻ được cấp thẻ BHYT thông qua giấy khai sinh, nhưng việc không đăng ký cư trú gây khó khăn trong quá trình làm thủ tục, khám chữa bệnh hoặc tiếp cận một số chương trình y tế, chăm sóc sức khỏe tại địa phương.
Về an sinh xã hội, thượng tá Lãnh cho biết đăng ký cư trú là căn cứ quan trọng để xác định đối tượng thụ hưởng và các chính sách liên quan. Trẻ em cũng là đối tượng được quan tâm hàng đầu trong việc này. Do đó, có thể nói việc đăng ký cư trú là một trong những cơ sở để bảo đảm quyền lợi chính đáng, sự công bằng và khách quan cho trẻ trong việc tiếp cận đầy đủ các chính sách, quyền lợi và dịch vụ công thiết yếu theo quy định của pháp luật. Việc đăng ký cư trú chậm hoặc muộn có thể làm hạn chế những quyền lợi chính đáng của trẻ.
Người dân đi nộp hồ sơ hộ tịch ở UBND P.Xuân Hòa, TP.HCM
Ảnh: Nhật Thịnh
Phần mềm dịch vụ công cấp tỉnh chưa đạt chuẩn, chưa liên thông
Ông Nguyễn Thanh Hải, Cục trưởng Cục Hành chính (Bộ Tư pháp) cho biết Nghị định 63/2024 quy định nhóm thủ tục hành chính đăng ký khai sinh, đăng ký thường trú, cấp thẻ BHYT cho trẻ em dưới 6 tuổi được liên thông điện tử kể từ tháng 6.2024. Để thực hiện, người dân truy cập Cổng dịch vụ công quốc gia hoặc ứng dụng VNeID. Về nguyên tắc, khi đăng ký khai sinh cho trẻ thì sẽ tự động đồng bộ dữ liệu để đăng ký cư trú và BHYT. Song, thực tế cho thấy, nhất là trong đợt tặng quà 100.000 đồng dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2.9 vừa qua, có nhiều trẻ em dù đã đăng ký khai sinh nhưng lại chưa có dữ liệu về đăng ký cư trú.
Ông Hải cho rằng một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do phần mềm dịch vụ công cấp tỉnh chưa đạt chuẩn, nên chưa thể thực hiện liên thông các cơ sở dữ liệu với nhau. "Pháp luật thì không vướng mắc gì, đây chỉ là vấn đề về kỹ thuật", ông Hải nói và đề nghị các địa phương tiếp tục nâng cấp, hoàn thiện cơ sở vật chất, hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính cấp tỉnh nhằm bảo đảm thực hiện kết nối, chia sẻ và liên thông dữ liệu.
Từ góc độ quản lý hộ tịch, ông Nguyễn Văn Vũ, Phó giám đốc Sở Tư pháp TP.HCM, đã có những chia sẻ thẳng thắn về thực trạng, giải pháp và kiến nghị về vướng mắc đăng ký khai sinh nhưng chưa liên thông được với đăng ký cư trú nhằm đảm bảo quyền lợi cho trẻ em.
Người dân đăng ký liên thông điện tử nhóm thủ tục (đăng ký khai sinh, đăng ký thường trú, cấp thẻ BHYT cho trẻ dưới 6 tuổi) trên cổng dịch vụ công
Ảnh: Nhật Thịnh
Ông Vũ cho biết mặc dù Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 1299/QĐ-TTg từ năm 2014 và gần đây là Nghị định 63/2024/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1.7.2024) về việc thực hiện liên thông điện tử nhóm thủ tục (đăng ký khai sinh, đăng ký thường trú, cấp thẻ BHYT cho trẻ dưới 6 tuổi; và đăng ký khai tử, xóa đăng ký thường trú, giải quyết mai táng phí, tử tuất) trên dịch vụ công nhưng thực tế triển khai vẫn còn những hạn chế nhất định.
Theo Phó giám đốc Sở Tư pháp TP.HCM, trong 6 tháng đầu năm 2025, thành phố đã tiếp nhận 12.756 hồ sơ liên thông khai sinh, 2.583 hồ sơ liên thông khai tử - xóa thường trú và 133 hồ sơ liên thông khai tử, trợ cấp mai táng phí. Đây là những con số đáng khích lệ. Tuy nhiên ông Vũ cho biết thực tế còn hạn chế, đó là phần mềm liên thông đôi lúc gặp lỗi kỹ thuật, dữ liệu chưa đồng bộ, công chức cấp xã (sau sáp nhập) còn lúng túng khi thao tác trên hệ thống điện tử. Đây là những khó khăn cần tiếp tục tháo gỡ để việc liên thông được vận hành ổn định, hiệu quả hơn.
Ông Vũ cho biết trường hợp trẻ em yếu thế, gặp khó khăn trong đăng ký cư trú, Sở Tư pháp TP.HCM sẽ xác minh thông tin, hướng dẫn thủ tục, qua đó, nhiều trường hợp đã được đăng ký khai sinh.
Đặc biệt, theo ông Vũ, sau khi TP.HCM sáp nhập địa giới hành chính, còn có trường hợp nhân khẩu không có giấy tờ tùy thân tập trung chủ yếu tại khu vực tỉnh Bình Dương, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu (cũ). Sở Tư pháp tiếp tục có văn bản đề nghị các xã, phường, đặc khu phối hợp công an và các đơn vị liên quan tổ chức xác minh thông tin và hướng dẫn thực hiện các thủ tục. Trên cơ sở kết quả xác minh, UBND cấp xã (nơi công dân sinh sống) sẽ xem xét, tiếp nhận hồ sơ đăng ký khai sinh, sử dụng kết quả xác minh làm căn cứ xác định thông tin đăng ký khai sinh theo quy định.
Theo quy trình liên thông thủ tục khai sinh, đăng ký thường trú và bảo hiểm, phần mềm đăng ký, quản lý hộ tịch điện tử dùng chung của Bộ Tư pháp đóng vai trò rất quan trọng. Đây sẽ là nơi để công chức làm công tác hộ tịch thực hiện nghiệp vụ đăng ký khai sinh. Sau khi có kết quả đăng ký khai sinh, phần mềm sẽ tự động chuyển bản điện tử giấy khai sinh đến hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính cấp tỉnh để đồng bộ với phần mềm dịch vụ công liên thông hoàn thiện hồ sơ điện tử của các thủ tục hành chính tiếp theo và gửi kết quả cho người dân.
Tiếp đó, phần mềm đăng ký, quản lý hộ tịch điện tử dùng chung của Bộ Tư pháp sẽ chuyển bản điện tử giấy khai sinh sang phần mềm dịch vụ công liên thông thông qua hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính cấp tỉnh. Phần mềm dịch vụ công liên thông sẽ phân tách, chuyển hồ sơ điện tử đến hệ thống thông tin quản lý cư trú và ngành bảo hiểm xã hội để thực hiện đăng ký thường trú và cấp thẻ bảo hiểm cho trẻ dưới 6 tuổi.
Trung tá Nguyễn Thành Lâm, Trưởng phòng PC06 Công an Hà Nội, cho biết tình trạng trẻ em đã đăng ký khai sinh nhưng chưa đăng ký cư trú không chỉ xảy ra tại TP.HCM, Đà Nẵng mà cả Hà Nội cũng có. Qua rà soát cho thấy Hà Nội cũng có tới mấy chục nghìn trường hợp như vậy.
Theo trung tá Lâm, có 2 nguyên nhân dẫn đến tình trạng kể trên. Thứ nhất là nguyên nhân khách quan vào thời điểm chuyển giao sang mô hình mới từ 30.6 - 1.7, khi chuyển giao tách, gộp địa bàn thì hệ thống tạm thời xóa những trường hợp chưa được giải quyết đăng ký cư trú cho các cháu. Theo quy định, những trường hợp này phải đi thực hiện lại thủ tục nhưng người dân đinh ninh rằng hồ sơ chưa được giải quyết chứ không nghĩ bị lỗi, phải khai lại, dẫn đến việc cơ quan quản lý không nhận được hồ sơ.
Nguyên nhân thứ 2 là do chủ quan, khi đăng ký khai sinh cho con, có trường hợp cán bộ hướng dẫn người dân thực hiện đăng ký cư trú, có trường hợp không, nên có người không thực hiện đăng ký cư trú cho con. Đồng thời cũng có trường hợp cứ nghĩ đăng ký khai sinh cho con là tự động đăng ký cư trú, nhập khẩu nhưng thực tế không phải như vậy. Theo trung tá Nguyễn Thành Lâm, bản chất của thủ tục hành chính là làm thủ tục gì cũng phải có thông báo về thủ tục đó. Ví dụ đăng ký khai sinh thì có giấy khai sinh, BHYT thì có thẻ bảo hiểm, đăng ký cư trú cũng phải có thông báo kết quả cư trú có dấu của chỉ huy công an cấp xã.
Trưởng phòng PC06 Công an Hà Nội cho hay về phương hướng giải quyết cho các trường hợp này thì không vướng mắc gì vì đã có hướng dẫn, quy định rất cụ thể thời điểm đăng ký khai sinh thế nào, đăng ký thường trú làm sao… rất rõ và quy định từ lâu. Đối với những trường hợp chứng minh được mình đã làm thủ tục đăng ký cư trú cho con nhưng do lỗi hệ thống khách quan, hồ sơ không đến được tay cán bộ xử lý thì sẽ được xem xét miễn xử phạt, tài liệu chứng minh chính là số hồ sơ trên hệ thống mà người dân đã thực hiện trước đó. Ngược lại, những trường hợp không thực hiện thủ tục thì sẽ bị xử phạt theo quy định.
Theo trung tá Lâm, những trường hợp chưa đăng ký cư trú cho con tại Hà Nội do yếu tố chủ quan thì về cơ bản vẫn phải thực hiện quy trình xử phạt. Khi không nhận được kết quả, mở VNeID không thấy con được nhập khẩu thì người dân cần nhanh chóng phản hồi để giải quyết chứ không nên cho rằng đương nhiên con mình có đăng ký cư trú hoặc để "trôi đi". Với những trường hợp này, quy trình sẽ được thực hiện đồng thời, vừa thông báo xử phạt vừa giải quyết đăng ký cư trú cho các cháu.
Trần Cường
