Chị T., 24 tuổi, làm marketing tại Hà Nội, nhận lương khoảng 50 triệu đồng mỗi tháng (sau thuế). Dù thu nhập thuộc nhóm khá của người trẻ, cuối tháng chị vẫn "hết veo". Nguyên nhân không hẳn do tiêu xài bốc đồng, mà vì chi phí dồn dập: tiền nhà, các buổi cà phê - ăn ngoài, vài món "tự thưởng", khoản trả thẻ tín dụng và một khóa học trực tuyến. "Em muốn tiết kiệm nhưng cứ thiếu kế hoạch là trượt", chị nói. Câu chuyện của chị T. không hiếm trong nhóm Gen Z ở đô thị lớn: thu nhập tăng nhanh nhưng kỷ luật tiền bạc chưa kịp hình thành.
Một khung đơn giản để bắt đầu là công thức 50–20–30. Với mức 50 triệu, 50% cho nhu cầu thiết yếu tương đương 25 triệu đồng gồm nhà ở, ăn uống, đi lại, bảo hiểm cơ bản và hóa đơn gia dụng. Trong đó, trần tiền nhà nên ≤30% thu nhập, tức tối đa 15 triệu. 20% cho mong muốn (ăn ngoài, mua sắm, giải trí, quà cáp) vào khoảng 10 triệu. 30% còn lại, tương đương 15 triệu, dành cho tích lũy và đầu tư và cần được tích luỹ ngay khi lương về bằng lệnh chuyển tự động. Tỷ lệ 30% cao hơn khuyến nghị phổ biến 20%, nhưng hợp lý với người trẻ độc thân khi chi phí cố định chưa quá nặng và mục tiêu tài chính còn dài.
Kế tiếp là thứ tự ưu tiên: dự phòng trước, đầu tư sau. Theo nguyên tắc cơ bản, quỹ khẩn cấp bằng 4–6 tháng chi phí thiết yếu. Nếu phần "thiết yếu" của chị T. là 25 triệu/tháng, quy mô quỹ cần tích lũy 100–150 triệu đồng. Lộ trình khả thi: trích 12,5 triệu/tháng (một nửa khoản 15 triệu nói trên), trong 12 tháng sẽ chạm ngưỡng ~150 triệu. Số tiền này nên gửi ở tiền gửi kỳ hạn ngắn 1–3 tháng hoặc tài khoản tiết kiệm linh hoạt để vừa có lãi, vừa sẵn rút khi biến cố xảy ra.
Ưu tiên xử lý nợ trước và tính toán đầu tư
Nếu đang có nợ tiêu dùng, cách xử lý hiệu quả là "Avalanche": ưu tiên trả khoản có lãi suất cao nhất trước, các khoản còn lại chỉ trả mức tối thiểu. Khi khoản lãi cao nhất được tất toán, dồn dòng tiền sang khoản lãi cao kế tiếp. Cách này giảm tổng chi phí lãi tốt hơn phương pháp "Snowball". Về kỷ luật, tổng chi trả nợ mỗi tháng không vượt 20% thu nhập, tức ≤10 triệu đồng với trường hợp của chị T.; nếu vượt, cần cắt giảm khoản mục "mong muốn".
Khi đã tích đủ quỹ khẩn cấp, toàn bộ 15 triệu mỗi tháng có thể chuyển sang đầu tư và mục tiêu lớn. Với người mới, danh mục nên đơn giản: quỹ mở/ETF kết hợp trái phiếu theo khẩu vị rủi ro, chẳng hạn 60/40 hoặc 70/30. Có thể tách 10 triệu cho đầu tư định kỳ (DCA) và 5 triệu cho mục tiêu trung hạn như học chứng chỉ, du lịch dài ngày hoặc nâng cấp thiết bị làm việc.
Về thực hành hằng ngày, thay vì nhiều bảng tính phức tạp, chị T. chỉ cần ba tài khoản tách bạch: tài khoản chi tiêu, tài khoản dự phòng/tiết kiệm và tài khoản đầu tư/mục tiêu. Mỗi kỳ lương, hệ thống tự chuyển tiền sang hai tài khoản sau trước khi chị kịp tiêu. Hằng tuần, áp dụng tinh thần "zero-based budgeting": Thu nhập – (Chi tiêu + Tích lũy) = 0; mọi đồng đều có "nhiệm vụ", không để tiền "trôi".
Một "giỏ chi" tham khảo cho Hà Nội có thể như sau: nhà ở 12–15 triệu, ăn uống – chợ – siêu thị 5–6 triệu, đi lại 2–3 triệu, điện nước – Internet – điện thoại 1,5–2 triệu, bảo hiểm và khám định kỳ 1,5–2 triệu, giải trí – mua sắm 8–10 triệu, còn lại 15 triệu tích lũy/đầu tư. Bức tranh không màu mè, nhưng nếu kiên định 12 tháng, chị T. sẽ sở hữu ~150 triệu đồng quỹ an toàn cùng thói quen đầu tư đều đặn – hai nền móng vững chắc để Gen Z bước nhanh hơn tới tự do tài chính.
