Nợ xấu phình to, SMEs "khát vốn": Hệ thống ngân hàng đối mặt thách thức kép

Khoảng trống pháp lý còn hiện hữu

Tại tọa đàm “Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp” diễn ra ngày 25/9, bà Nguyễn Thị Cẩm Huyên, Giám đốc Pháp chế Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB), cho biết ngành ngân hàng vẫn đang gặp nhiều khó khăn về pháp lý.

Theo bà Huyên, một số quy định giữa Luật Các tổ chức tín dụng, Bộ luật Dân sự, Luật Doanh nghiệp, Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Kinh doanh bất động sản… vẫn chưa đồng bộ, gây trở ngại trong quá trình đánh giá giao dịch và xử lý tài sản bảo đảm, đặc biệt là bất động sản và các dự án.

Ngoài ra, khi nhu cầu thị trường phát triển nhanh và công nghệ liên tục thay đổi, khung pháp lý về chuyển đổi số như eKYC, chữ ký số, định danh điện tử, cho vay trực tuyến… cần được hoàn thiện nhanh hơn để theo kịp tiến trình số hóa.

"Trong bối cảnh yêu cầu ngày càng cao về phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố và bảo mật dữ liệu cá nhân, việc xây dựng các quy định rõ ràng, cụ thể sẽ giúp giảm chi phí tuân thủ cho cả ngân hàng và doanh nghiệp", lãnh đạo OCB cho hay. 

Một vấn đề khác là Việt Nam hiện chưa có hướng dẫn pháp lý thống nhất về tiêu chí “dự án xanh”, khiến việc triển khai các gói tín dụng bền vững gặp nhiều khó khăn.

Bà Cẩm Huyên cho rằng cần sớm ban hành các tiêu chí chung về tín dụng xanh cùng cơ chế khuyến khích và ưu đãi cho cả doanh nghiệp và ngân hàng trong tài trợ các dự án năng lượng tái tạo và phát triển bền vững.

Luật hóa Nghị quyết 42 – bước tiến lớn trong xử lý nợ xấu

Trong những năm gần đây, Nhà nước đã và đang nỗ lực không ngừng trong việc sửa đổi, bổ sung và ban hành mới nhiều văn bản quy phạm pháp luật nhằm hoàn thiện khung khổ pháp lý đồng bộ, khả thi, sát thực tế và phù hợp với quy luật thị trường.

Theo bà Huyên, một trong những thay đổi quan trọng gần đây là việc Quốc hội chính thức luật hóa Nghị quyết 42 về xử lý nợ xấu vào tháng 6/2025. Trước đó, đến giữa năm 2024, nợ xấu nội bảng toàn hệ thống đã lên tới khoảng 833.300 tỷ đồng, tương ứng tỷ lệ gần 5% và tăng hơn 10% so với cuối năm 2023.

Đại diện lãnh đạo ngân hàng OCB nhấn mạnh những nội dung từng áp dụng thí điểm theo Nghị quyết 42 nay được đưa vào luật với cơ chế phối hợp cụ thể từ chính quyền địa phương và lực lượng công an, tạo nền tảng pháp lý bền vững cho các tổ chức tín dụng và công ty xử lý nợ.

"Đặc biệt, luật mới mở rộng phạm vi áp dụng, không giới hạn thời điểm phát sinh nợ, cho phép xử lý cả các khoản nợ cũ lẫn mới khi đáp ứng các điều kiện nhất định. Đây là điểm tích cực mà các ngân hàng kỳ vọng sẽ đẩy nhanh tiến độ xử lý nợ xấu", bà nói thêm. 

Tuy nhiên, lãnh đạo OCB cũng chỉ ra một số khó khăn vẫn tồn tại. Việc xử lý tài sản bảo đảm trong trường hợp có tranh chấp hoặc đang thi hành án vẫn gặp trở ngại, do luật chỉ cho phép thu giữ khi đáp ứng đủ điều kiện cụ thể.

Bên cạnh đó, khoảng trống pháp lý từ khi Nghị quyết 42 hết hiệu lực cuối năm 2023 cho đến khi luật mới có hiệu lực tháng 10/2025 cũng khiến nhiều khoản nợ xấu bị đình trệ trong xử lý, gia tăng tranh chấp và áp lực trích lập dự phòng cho các ngân hàng.

“Để luật hóa thực sự phát huy hiệu quả, việc ban hành kịp thời các nghị định, thông tư hướng dẫn chi tiết, cùng sự phối hợp chặt chẽ giữa ngân hàng, tòa án, cơ quan thi hành án và các cơ quan quản lý liên quan là hết sức cần thiết,” bà Huyên nhấn mạnh.

Khơi thông vốn cho SMEs

Bên cạnh vấn đề xử lý nợ xấu, một thách thức khác là khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) – nhóm chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam. Đặc thù tài sản bảo đảm hạn chế khiến SMEs gặp nhiều khó khăn trong vay vốn ngân hàng.

Trong thời gian qua, Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tín dụng đã nỗ lực tháo gỡ vướng mắc này. Bà Huyên cho biết OCB đã triển khai nhiều giải pháp nhằm khơi thông vốn cho SMEs, trong đó chú trọng phát triển các sản phẩm tín dụng dựa trên dòng tiền và uy tín giao dịch thay vì chỉ dựa vào tài sản thế chấp.

Ngân hàng cũng đẩy mạnh ứng dụng dữ liệu số và chấm điểm tín dụng từ hóa đơn điện tử, POS, thanh toán trực tuyến hay dữ liệu dân cư. OCB thiết kế nhiều gói tín dụng chuyên biệt như cho vay chuỗi cung ứng, chiết khấu hóa đơn, tài trợ thương mại, phù hợp với nhu cầu vận hành của doanh nghiệp nhỏ.

Ngoài hỗ trợ về vốn, OCB cung cấp dịch vụ tư vấn quản trị tài chính và rủi ro, đồng thời miễn hoặc giảm nhiều loại phí dịch vụ để giảm chi phí gián tiếp cho doanh nghiệp.

Vị lãnh đạo ngân hàng đề xuất, để SMEs tiếp cận vốn thuận lợi hơn, cần sớm hoàn thiện khung pháp lý cho tín dụng chuỗi cung ứng, cho phép ngân hàng dựa trên hợp đồng và hóa đơn thay vì chỉ tài sản thế chấp.

Đồng thời, cần tăng cường chia sẻ dữ liệu doanh nghiệp từ các cơ quan quản lý với ngân hàng để việc chấm điểm tín dụng minh bạch, nhanh chóng hơn.

"Ngoài ra, cần đẩy mạnh đơn giản hóa thủ tục pháp lý cho vay vốn điện tử, đồng thời có cơ chế ưu tiên cho tín dụng xanh và chuyển đổi số để SMEs được tiếp cận vốn ưu đãi", bà Cẩm Huyên nhấn mạnh.