Kể từ lần đầu tiên được trao vào năm 1901, Giải Nobel vẫn giữ nguyên ba hạng mục khoa học theo di chúc của Alfred Nobel: Sinh lý học (y học), vật lý học và hóa học. Dù khoa học ngày càng mang tính liên ngành, các hạng mục này vẫn chưa được mở rộng và sẽ tiếp tục duy trì trong tuần lễ công bố giải thưởng.
Thay vào đó, nhiều giải thưởng danh giá khác đã ra đời nhằm tôn vinh những công trình xuất sắc trong các lĩnh vực khoa học chưa được Nobel bao phủ. Dưới đây là một số giải thưởng nổi bật mà giới khoa học và toán học trên thế giới luôn hướng tới.
Nhiều người đã tranh luận về việc mở rộng danh mục giải thưởng Nobel, nhưng vẫn còn rất nhiều giải thưởng khác mà các nhà khoa học và toán học có thể cạnh tranh. (Nguồn: NYTimes)
Giải Abel: Vinh danh các nhà toán học tiên phong
Được thành lập năm 2002, giải Abel trao khoảng 750.000 USD mỗi năm cho các nhà toán học có đóng góp đột phá. Năm nay, giáo sư Masaki Kashiwara (Đại học Kyoto, Nhật Bản) được vinh danh nhờ công trình kết hợp đại số, hình học và phương trình vi phân – mở ra hướng đi mới trong toán học trừu tượng.
Giải Lasker: “Tiền Nobel” trong lĩnh vực y học
Giải Lasker được trao từ năm 1945, với giá trị 250.000 USD, nhằm tôn vinh các khám phá y học nền tảng và ứng dụng lâm sàng. Nhiều người đoạt giải Lasker sau đó đã nhận giải Nobel. Năm nay, các nhà khoa học được vinh danh vì nghiên cứu về cấu trúc tế bào và điều trị bệnh xơ nang.
Giải Turing: Đỉnh cao của ngành khoa học máy tính
Giải Turing – trị giá 1 triệu USD do Google tài trợ – được xem là “Nobel của ngành máy tính”. Năm nay, Andrew Barto và Richard Sutton được trao giải nhờ công trình về học tăng cường (reinforcement learning), nền tảng quan trọng của trí tuệ nhân tạo hiện đại.
Giải Kavli: Tôn vinh các đột phá trong vũ trụ, nano và thần kinh
Giải Kavli được trao hai năm một lần, trị giá 1 triệu USD mỗi lĩnh vực. Năm 2024, các nhóm nghiên cứu được vinh danh vì khám phá về hành tinh ngoài hệ Mặt Trời, vật liệu nano sinh học và cơ chế nhận diện khuôn mặt của não bộ.
Giải Tyler: “Nobel môi trường” cho những người bảo vệ thiên nhiên
Giải Tyler trị giá 250.000 USD, tôn vinh các cá nhân và tổ chức có đóng góp lớn trong bảo vệ môi trường. Năm 2025, hai nhà khoa học Nam Mỹ – Sandra Díaz và Eduardo Brondízio – được trao giải nhờ kết nối đa dạng sinh học với đời sống con người.
Người chiến thắng Giải thưởng Tyler năm 2024 cho Thành tựu Môi trường Johan Rockström. (Nguồn: Jadranko Marjanovic)
Giải Vetlesen: Vinh danh các nhà địa chất học
Được trao khoảng 3 năm một lần, giải Vetlesen trị giá 250.000 USD dành cho các nhà khoa học nghiên cứu Trái Đất. Năm 2023, David Kohlstedt được vinh danh nhờ mô phỏng điều kiện trong lớp phủ Trái Đất – giúp hiểu rõ cơ chế vận hành hành tinh.
Giải Wolf: Giao thoa giữa khoa học và nghệ thuật
Giải Wolf của Israel trao 100.000 USD cho các thành tựu trong vật lý, y học, toán học, hóa học, nông nghiệp và nghệ thuật. Năm nay, các nhà khoa học được vinh danh vì nghiên cứu kháng bệnh ở thực vật và kháng thể ở người.
Giải Kyoto: Tôn vinh triết học và công nghệ tiên tiến
Giải Kyoto trị giá 670.000 USD, trao cho ba lĩnh vực: Công nghệ tiên tiến, khoa học cơ bản và triết học – nghệ thuật. Năm 2025, Shun-ichi Amari được vinh danh vì đặt nền tảng lý thuyết cho AI; Azim Surani được trao giải nhờ nghiên cứu về di truyền cha mẹ trong phát triển phôi.
Giải Millennium và Draper: Đổi mới vì chất lượng sống
Hai giải thưởng công nghệ danh giá – Millennium và Draper – đã vinh danh những sáng chế cải thiện chất lượng sống.
Năm 2024, Bantval Jayant Baliga nhận giải Millennium (1 triệu euro) nhờ phát minh thiết bị bán dẫn ứng dụng rộng rãi trong công nghiệp. Cùng năm, Stuart Parkin được trao giải Draper (500.000 USD) với công nghệ spintronic, nền tảng cho lưu trữ dữ liệu đám mây. Cả hai công trình đều góp phần thúc đẩy tiến bộ kỹ thuật và phục vụ đời sống hiện đại.
Công nghệ giúp phụ huynh không còn ‘đau đầu’ khi cho con em sử dụng xe điện 0
Hiếm có: 3 siêu trăng mùa thu xuất hiện liên tiếp, mở màn đúng dịp Tết Trung thu 0
Bể ngầm Cross-Wave chứa nước, giảm lụt hoạt động ra sao? 0
