Bộ Xây dựng mới đây có văn bản số 4986 về trình tự, thủ tục đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam. Cơ quan này cho biết đã nhận được đề xuất sơ bộ ban đầu của 5 nhóm nhà đầu tư.
Danh sách bao gồm CTCP Đầu tư và Phát triển đường sắt tốc độ cao VinSpeed, CTCP Tập đoàn Trường Hải (Thaco), Liên danh Mekolor và Great USA, CTCP Xây dựng Thăng Long Quốc gia, CTCP Vận tải Đường sắt Việt Nam (Mã: TRV).
5 nhóm nhà đầu tư đang "chạy đua" làm chủ đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam. Ảnh: HL/AI.
Bộ Xây dựng đề nghị các doanh nghiệp trên khẩn trương rà soát, hoàn thiện hồ sơ đề nghị chấp thuận chủ trương đầu tư dự án theo nội dung quy định tại Điều 33 Luật Đầu tư.
Các doanh nghiệp cần hoàn thiện hồ sơ và gửi đến Chính phủ, Bộ Tài chính cùng các bộ, ngành liên quan trong ngày 18/6 để tổng hợp, báo cáo Thủ tướng, triển khai các thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư nếu đủ điều kiện.
2 hệ sinh thái đồ sộ
Hai tập đoàn tư nhân nổi tiếng là Vingroup và Thaco gây chú ý nhất với các đề xuất mang tính "phá rào", kỳ vọng đưa khối tư nhân làm nên kỳ tích mới khi đảm nhận vai trò chủ đầu tư trực tiếp.
Cả VinSpeed (thuộc Vingroup) và Thaco đều khẳng định sẽ tự thu xếp được 20% vốn tự có (hơn 12 tỷ USD) và phần còn lại 80% sẽ là vốn vay (hơn 49 tỷ USD). Đề xuất Nhà nước sẽ bảo lãnh và tài trợ lãi suất cho phần vốn vay.
VinSpeed kỳ vọng có thể khởi công trước tháng 12 năm nay và khai thác toàn tuyến trước tháng 12/2030, tức mất 5 năm thi công. Thời gian vận hành dự án là 99 năm, đi kèm với các ưu đãi về quỹ đất TOD.
Trong khi Thaco muốn chia dự án thành 2 giai đoạn, với thời gian xây dựng 7 năm. Thời hạn vận hành dự án trong 70 năm, cũng đi kèm với các ưu đãi về quỹ đất TOD và ưu đãi thuế nhập khẩu thiết bị.
Hai tập đoàn tư nhân lớn đều nhấn mạnh sẽ nhận chuyển giao công nghệ từ một số đối tác nước ngoài có uy tín và sẽ đạo tạo nhân lực bài bản để làm chủ kỹ thuật/công nghệ, phát triển ngành công nghiệp đường sắt trong nước.
Về tiềm lực, VinSpeed có vốn điều lệ 6.000 tỷ đồng, tuy nhiên đơn vị này sẽ còn được hậu thuẫn bởi Vingroup - một tập đoàn tư nhân có quy mô hoạt động lớn nhất Việt Nam, hệ sinh thái đồ sộ từ bất động sản, nghỉ dưỡng đến ô tô, y tế, công nghệ...
Theo báo cáo tài chính quý I/2025, Tập đoàn Vingroup có tổng tài sản 823.270 tỷ đồng, vốn chủ sở hữu gần 157.500 tỷ đồng. Số lượng nhân sự toàn hệ thống khoảng 67.300 người.
Thaco cũng là tập đoàn tư hàng đầu Việt Nam đã khẳng định được tên tuổi trong nhiều lĩnh vực, từ lắp ráp ô tô, bất động sản đến công nghiệp luyện kim/cơ khí, nông nghiệp, logistics, thương mại...
Thaco có quy mô tổng tài sản hơn 187.000 tỷ đồng tại tháng 6/2024. Lực lượng lao động của tập đoàn khoảng 77.000 người, trong đó có đội ngũ kỹ sư cơ khí chế tạo hàng nghìn người.
Dấu hỏi năng lực nhà đầu tư khác
Bên cạnh Vingroup và Thaco, ba nhà đầu tư khác đề xuất đầu tư siêu dự án trọng điểm quốc gia này. Tuy nhiên, năng lực tài chính và mức độ nhận diện một số đơn vị đang bị đặt dấu hỏi lớn.
Đầu tiên là Liên minh Mekolor và Great USA đề xuất kế hoạch "không tưởng" khi tuyên bố có thể tự thu xếp 100 tỷ USD đầu tư dự án, cam kết sẽ được đưa vào vận hành sau 5 năm từ khi được giao mặt bằng sạch.
Liên minh này cũng khẳng định tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế, chuyển giao công nghệ toàn diện, sử dụng 95% nhân lực Việt Nam và hợp tác với nhà sản xuất trong nước. Liên minh mong muốn được hưởng ưu đãi đầu tư, thuế và khai thác đô thị dọc tuyến đường sắt.
Dù đưa cam kết mạnh mẽ, song năng lực của Mekolor bị giới phân tích nghi ngờ lớn. Công ty này hiện có vốn điều lệ chỉ 1 tỷ đồng, bắt đầu hoạt động vào năm 2016 với số lượng lao động đăng ký 4 người. Trụ sở chính nằm trong một con hẻm thuộc quận Ninh Kiều, TP Cần Thơ. Trong khi đó, Great USA Inc được giới thiệu là một doanh nghiệp thành lập tại bang Florida (Mỹ).
CTCP Xây dựng Thăng Long Quốc gia cũng là một doanh nghiệp rất nhỏ, tiền thân là Công ty TNHH MTV Đấu thầu đấu giá trực tuyến Thăng Long được thành lập năm 2019. Trụ sở chính đặt tại Tòa nhà D2 Giảng Võ, quận Ba Đình, Hà Nội.
Theo báo cáo thay đổi vốn mới nhất, tính đến tháng 8/2023, công ty này chỉ có vốn điều lệ 500 triệu đồng. Cơ cấu cổ đông gồm nhà sáng lập Nguyễn Thị Tú Anh (sinh năm 1984) nắm giữ 40% vốn, CTCP Quy hoạch Kiến trúc Quốc gia sở hữu 40% và ông Trần Gia Bảo giữ 20% vốn.
Công ty có ngành nghề kinh doanh chính là đại lý, môi giới, đấu giá hàng hóa. Tổng số lao động đăng ký là 4 người.
CTCP Vận tải Đường sắt Việt Nam (Mã: TRV) là doanh nghiệp có kinh nghiệm trong lĩnh vực này khi là công ty con của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) với tỷ lệ sở hữu đến 87,27% vốn điều lệ. VNR là công ty 100% vốn Nhà nước.
Do đó, tiềm lực của công ty Vận tải Đường sắt Việt Nam cũng cần xem xét đến quy mô của VNR.
Theo báo cáo kiểm toán hợp nhất năm 2024, VNR có quy mô tổng tài sản gần 20.700 tỷ đồng, giảm 25% (gần 6.800 tỷ) trong năm ngoái, chủ yếu do tài sản đang dần hết khấu hao.
Thực tế, chỉ riêng tài sản cố định hữu hình đã có nguyên gia hơn 50.000 tỷ đồng (gần 2 tỷ USD), trong đó đã khấu hao phần lớn với 35.500 tỷ. Do đó, giá trị tài sản hữu hình còn lại chỉ còn khoảng 14.600 tỷ đồng, giảm mạnh so với con số gần 21.500 tỷ đồng cuối năm 2023.
Tài sản hết khấu hao thường là lợi thế lớn cho doanh nghiệp, nhất là khi các tài sản lớn này vẫn còn được sử dụng cho các hoạt động kinh doanh, giúp giảm đáng kể giá vốn trên báo cáo tài chính.
Vốn điều lệ của VNR là 3.250 tỷ đồng, nhưng vốn thực góp đạt 3.105 tỷ. Hai mảng kinh doanh chính là điều hành giao thông vận tải đường sắt và cho thuê kết cấu hạ tầng đường sắt.
Tổng công ty hiện quản lý hệ thống đường sắt quốc gia dài 3.143km, bao gồm 15 tuyến đi qua 34 tỉnh, thành phố từ Bắc vào Nam. Hệ thống gồm 17 đơn vị hạch toán phụ thuộc, 3 đơn vị sự nghiệp, 25 công ty con và 8 đơn vị liên kết.
Năm 2024, Tổng công ty đường sắt có số lượng hành khách đi tàu đạt 7,02 triệu lượt khách, tăng 14,8% so với cùng kỳ; hàng hóa đạt 5,16 triệu tấn, tăng 11,2% so với cùng kỳ.
Doanh thu hợp nhất gần 9.800 tỷ đồng, tăng 11% so với năm 2023, là con số cao nhất kể từ khi công khai thông tin tài chính. Lợi nhuận sau thuế tăng trưởng gần 73%, đạt hơn 132 tỷ đồng, cao nhất trong vòng 5 năm qua.
Dù có lãi các năm gần đây, song VNR vẫn gặp khó khăn khi gánh lỗ lũy kế hơn 2.028 tỷ đồng, chủ yếu do khủng hoảng thời kỳ COVID-19 giai đoạn 2020 - 2022.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính gần đây đã đồng ý đối với kiến nghị của VNR về việc tăng vốn điều lệ; giao Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc chỉ đạo hướng dẫn tổng công ty thực hiện theo trình tự, thủ tục để trình cấp có thẩm quyền xem xét quyết định.
Việc tăng vốn được kỳ vọng tạo cơ hội cho VNR tích cực nghiên cứu, tham gia, góp ý kiến, phối hợp với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền và chuẩn bị các điều kiện, nguồn nhân lực để thực hiện dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam và dự án đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng.
Đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An (Đồng Nai) trong phiên thảo luận về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) ngày 18/6 nhấn mạnh, nhà đầu tư muốn tham gia dự án đường sắt cần chứng minh đủ năng lực và khả năng thu xếp vốn. Theo ông, cần bổ sung các quy định chặt chẽ hơn nhằm bảo đảm tính khả thi về năng lực tài chính của nhà đầu tư.
Ông An dẫn chứng: "Không thể chỉ đưa ra một báo cáo chung chung về vốn chủ sở hữu, vốn vay... mà cần cụ thể hóa năng lực tài chính. Vừa rồi có trường hợp một nhà đầu tư ở đâu đó tuyên bố có 100 tỷ USD để làm đường sắt cao tốc. Nhà đầu tư này như thể từ trên trời rơi xuống, rất khó hình dung. Họ có gửi văn bản, nhưng theo tôi việc chứng minh rất mơ hồ".
Từ đó, ông đề xuất cần có cơ chế thẩm định độc lập, thành lập hội đồng thẩm định và kiểm toán, đồng thời thiết lập cơ chế kiểm tra chéo để lựa chọn được những nhà đầu tư thực sự có năng lực.
Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam có chiều dài 1.541 km đi qua 20 tỉnh thành phố, nhu cầu sử dụng đất sơ bộ khoảng 10.827 ha. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu triển khai công tác giải phóng mặt bằng trong tháng 8 để khởi động dự án.
Qua rà soát phương án đầu tư, đơn vị tư vấn lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi tính toán sơ bộ xác định tổng mức đầu tư dự án khoảng 67,34 tỷ USD.
