Mới đây, ông Mai Xuân Dung (ngụ xã Ba Tơ) bất ngờ phát hiện một con rùa bò vào nhà. Nhận thấy đây là rùa đầu to – loài động vật quý hiếm, đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng và thuộc danh mục bảo vệ nghiêm ngặt – ông đã chủ động báo cho chính quyền địa phương. Ngay sau đó, cá thể này được bàn giao cho Hạt Kiểm lâm khu vực XIV.
Sau khi tiếp nhận, lực lượng kiểm lâm đã kiểm tra tình trạng sức khỏe của rùa rồi tiến hành thả về môi trường sinh sống tự nhiên. Theo ghi nhận, con rùa nhanh chóng di chuyển, tìm chỗ ẩn nấp và thể hiện tập tính thích nghi tốt.
Ngày 1/10, ông Lê Hoài Vũ – Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm khu vực XIV – cho biết đơn vị vừa phối hợp cùng UBND xã Ba Tơ thả một cá thể rùa đầu to (tên khoa học Platysternon megacephalum) trở lại rừng phòng hộ hồ Tôn Dung.
Khác với nhiều loài rùa khác có thể rụt đầu vào mai để tự vệ, rùa đầu to lại không có khả năng này. Thay vào đó, phần đầu của chúng được bảo vệ bằng lớp sừng cứng cùng hộp sọ dày và đặc biệt chắc chắn. Mai của rùa thường có màu vàng hoặc nâu, dáng gần như hình chữ nhật. Loài này có móng vuốt sắc nhọn, khỏe mạnh, cùng chiếc đuôi dài nặng, chiếm tỷ lệ đáng kể trong cơ thể.
Sự khác biệt ngoại hình giữa cá thể đực và cái không rõ rệt, ngoại trừ phần yếm của con đực thường lõm hơn đôi chút. Đặc biệt, rùa đầu to còn được ghi nhận có khả năng leo trèo rất nhanh nhẹn – một điểm khác biệt hiếm thấy ở các loài rùa.
Rùa đầu to có hình thái rất đặc trưng: phần đầu lớn, phủ lớp sừng cứng, không thể rụt vào trong mai; hàm trên cong như mỏ vẹt; đuôi dài gần bằng thân. Khi trưởng thành, mai rùa có thể dài trên 20 cm.
Trước đó, vào ngày 10/4 năm 2024, lực lượng tuần tra rừng tại xã Trà Cang cũng đã phát hiện một cá thể rùa đầu to (Platysternon megacephalum) trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
Theo thông tin, trong lúc tuần tra, các thành viên của Chốt bảo vệ rừng Giang – Sơn (thuộc Trạm Quản lý bảo vệ rừng và PCCC rừng số 4) phát hiện một cá thể rùa bị mắc vào dây rừng. Ngay lập tức, họ đã tháo gỡ, kiểm tra tình trạng sức khỏe và thả con rùa trở lại môi trường sinh sống tự nhiên.
Cá thể rùa này nặng gần 1 kg, dài khoảng 20 cm, có chiếc đuôi gần bằng chiều dài thân. Đầu rùa phủ bởi các mảng sừng dày, cứng, không thể rụt vào mai, trong khi hàm trên cong tạo thành hình mỏ vẹt – đặc điểm nhận diện điển hình của loài rùa đầu to.
Loài rùa này thường sinh sống tại các khe suối trong rừng, ở độ cao trên 600 m so với mực nước biển, nơi dòng nước trong và chảy chậm. Ban ngày, chúng ẩn nấp dưới tảng đá tại các khe suối có dòng nước chảy chậm hoặc phơi nắng trên bờ. Vào lúc chập tối và ban đêm, rùa mới đi kiếm ăn, thức ăn chính là giun đất, côn trùng không xương sống, các loài thân mềm và một số loài giáp xác nhỏ.
Ở dưới nước, chúng là những con vật rất nhanh nhẹn và khát máu. Chiếc mỏ vẹt cực khỏe của chúng là vũ khí rất lợi hại, có thể cắt đứt đôi một chú cá chỉ bằng một cú đớp.
Môi trường sống lý tưởng của loài này là những con suối trong mát, với nhiệt độ nước dao động từ 12 – 17°C. Nhờ chiếc đầu to, hình tam giác, cùng chiếc mỏ cứng quặp như mỏ vẹt, rùa đầu to còn được gọi bằng tên khác là "rùa mỏ vẹt". Vết cắn của chúng có thể gây thương tích nặng cho con người.
Mỗi mùa sinh sản, thường vào mùa hè, rùa cái chỉ đẻ từ 1–2 trứng. Trứng có vỏ cứng tương tự trứng chim, với chiều dài trung bình 22–37 mm. Khi trưởng thành, chiều dài mai của rùa đạt hơn 20 cm, tổng chiều dài cơ thể có thể khoảng 40 cm.
Tại Việt Nam, số lượng rùa đầu to đang giảm sút nghiêm trọng do nạn phá rừng nguyên sinh. Chúng hiếm khi xuất hiện ở các khu rừng thứ sinh, một phần vì tập tính sinh sản hạn chế. Theo ước tính, chỉ trong vòng 10 năm qua, quần thể loài này đã giảm trên 50%, khiến chúng rơi vào tình trạng cực kỳ nguy cấp.
Loài rùa này được xếp vào nhóm “cực kỳ nguy cấp” trong Sách đỏ thế giới do chịu nhiều áp lực từ nạn khai thác và buôn bán trái phép. Ở Việt Nam, rùa đầu to nằm trong nhóm IB theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP và cũng được quy định trong danh mục động vật hoang dã nguy cấp, quý hiếm cần bảo vệ của Nghị định 64/2019/NĐ-CP. Các hành vi săn bắt, vận chuyển hoặc mua bán loài này đều bị xử lý nghiêm khắc.
(Tổng hợp / Ảnh: Internet)
